فَإِنْ رَجَعَكَ اللَّهُ إِلَى طَائِفَةٍ مِنْهُمْ فَاسْتَأْذَنُوكَ لِلْخُرُوجِ فَقُلْ لَنْ تَخْرُجُوا مَعِيَ أَبَدًا وَلَنْ تُقَاتِلُوا مَعِيَ عَدُوًّا إِنَّكُمْ رَضِيتُمْ بِالْقُعُودِ أَوَّلَ مَرَّةٍ فَاقْعُدُوا مَعَ الْخَالِفِينَ ﴿۸۳﴾ وَلَا تُصَلِّ عَلَى أَحَدٍ مِنْهُمْ مَاتَ أَبَدًا وَلَا تَقُمْ عَلَى قَبْرِهِ إِنَّهُمْ كَفَرُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَمَاتُوا وَهُمْ فَاسِقُونَ ﴿۸۴﴾ وَلَا تُعْجِبْكَ أَمْوَالُهُمْ وَأَوْلَادُهُمْ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يُعَذِّبَهُمْ بِهَا فِي الدُّنْيَا وَتَزْهَقَ أَنْفُسُهُمْ وَهُمْ كَافِرُونَ ﴿۸۵﴾

پس اگر باز آرد ترا اللّه تعالٰی بسوی یک گروهی از ایشان پس اجازت می طلبند برای بیرون آمدن (برای جهاد) پس بگو هرگز بیرون نخواهید آمد همراه من هیچگاه و هرگز جهاد نخواهید کرد همراه من با هیچ دشمنی هرآئینه شما راضی شدید به نشستن اول بار پس بنشینید با پس ماندگان ﴿ ۸۳ ﴾
و نماز (جنازه) مگذار بر هیچ کسی از ایشان که بمیرد هیچگاه و مایست بر قبر او هرآئینه ایشان کافر شدند به اللّه تعالٰی و رسول او و مردند در حالیکه ایشان نافرمان بودند ﴿ ۸۴ ﴾
و بشگفت نیارد ترا اموال ایشان و فرزندان ایشان جز این نیست که میخواهد اللّه تعالٰی که عذاب دهد ایشان را به آن در دنیا و بیرون شود ارواح ایشان و ایشان کافر باشند ﴿ ۸۵ ﴾

[۸۳] در آیت نیز تنبیه به منافقین است و در این منع کردن ایشان است در زمانه آینده برای برآمدن به جهاد و چون این آیت ها در سفر تبوک نازل شده بود از این سبب فرمود (فَإِنْ رَجَعَكَ اللَّهُ) و (الْخَالِفِينَ) زنان ، اطفال و مردان ضعیف در آن داخل است و خالفین به فاسدین نیز گفته میشود و فاسدین به معنی گنده است و فراء گفته است که خالفین به مخالفت کنندگان نیز گفته میشود -
فایده: در این آیت دلیل براین سخن است که مخالف پیغمبر باشند با ایشان همراهی منع است همچنان رازی در تفسیر ذکر کرده است (إِلَى طَائِفَةٍ) طائفه زیرا گفت که از ایشان بعضی ایمان آوردند و بعضی پیش از رفتن نبی صل اللّه وعلیه وسلم وفات شدند - یا مراد از طایفه منافقین اند زیرا که در بازماندگان بعضی مومنان نیز بودند -
[۸۴] این عطف است در آیت پیش بر فقل در مضمون و در زیر فَاسْتَأْذَنُوكَ داخل نیست و در این آیت نیز تنبیه به منافقین است و ترساندن است که از سبب منافقت بر ایشان جنازه و بعد از مرگ دعا کردن منع است (وَلَا تَقُمْ عَلَى قَبْرِهِ) مطلب این اینست که عادت رسول اللّه صل اللّه وعلیه وسلم بود که چون مرده دفن میشد و قبر آماده میشد پس در پهلوی قبر او می ایستاد و دعا میکرد و همچنین وقتیکه زیارت یک قبر را میکرد همچنین ایستاده دعا می کرد لیکن برای منافقان از این طریقه رسول اللّه صل اللّه وعلیه وسلم منع کرده شد - این دلیل است در پهلوی قبر به ایستاده دعا کردن سنت است (عَلَى قَبْرِهِ) علی به معنی عند است زیرا در بالای قبر ایستاده شدن جایز نیست (إِنَّهُمْ كَفَرُوا) این علت است برای منع صلوة و قیام در نزدیک قبر برای دعا (فَاسِقُونَ) که کفر و گناه را اشکار میکند -
[۸۵] این جواب یک وهم است اگر کسی این وهم کند که از سبب ثروتمند بودن ایشان یا از سبب فرزندان ایشان جنازه خواندن بر آن جایز خواهد بود پس در این آیت جواب آن شد - این حکم دیگر منافقین است عطف است بر لَا تُصَلِّ - سوال: این آیت پیش در (۵۵) گذشته است پس به آوردن مکرر آن چه فایده است؟ جواب: در آیت پیش تفریع بود برای منع قبول نفقات از این وجه با فا آورد و این آیت جواب آن وهم است که پیش ذکر شد -