ذَلِكَ وَمَنْ يُعَظِّمْ حُرُمَاتِ اللَّهِ فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ عِنْدَ رَبِّهِ وَأُحِلَّتْ لَكُمُ الْأَنْعَامُ إِلَّا مَا يُتْلَى عَلَيْكُمْ فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَانِ وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ ﴿۳۰﴾ حُنَفَاءَ لِلَّهِ غَيْرَ مُشْرِكِينَ بِهِ وَمَنْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَكَأَنَّمَا خَرَّ مِنَ السَّمَاءِ فَتَخْطَفُهُ الطَّيْرُ أَوْ تَهْوِي بِهِ الرِّيحُ فِي مَكَانٍ سَحِيقٍ ﴿۳۱﴾
این را (به یاد سپارید) و هر که تعظیم کند حرمات اللّه تعالٰی را پس این بهتر است او را نزد پروردگارش و حلال گردانیده شده برای شما چهارپایان مگر آنچه خوانده میشود بر شما پس بپرهیزید از پلیدی که بندگی غیراللّه است و بپرهیزید از سخن دروغ ﴿۳۰﴾
محکم شوید در اخلاص کردن به اللّه تعالٰی مشوید شرک کنندگان با او و کسیکه شرک کرد با اللّه تعالٰی پس گویا بیفتاد از آسمان پس ربود او را پرندگان و یا انداخت او را باد در جای دور ﴿۳۱﴾
[۳۰]
در این آیت فواید دیگر حج ذکر میشود که تعظیم محرمات الٰهیه است و دیگر حکم محرمات غیراللّه است بر تحلیل آنها و دیگر اجتناب از نذر غیراللّه و دیگر اجتناب از الفاظ شرکی و دروغ گفتن یعنی با حج عمل و مشق این امور یاد شده می تواند پس آن الحاج که رعایت این امور را نکنند معلوم میشود که او حج نکرده است مراد از (حُرُمَاتِ اللَّهِ) آنچه است که اللّه تعالٰی در احرام و در حرم مکه حرام کرده است ، مانند شکار کردن قطع کردن بوته های حرم بدون از گیاه أذخر - و مراد از تعظیم آن از کارهای خود را نگه داشتن است که اللّه تعالٰی آنها را منع قرارداده است (وَأُحِلَّتْ لَكُمُ الْأَنْعَامُ) در این رد بر تحریم غیراللّه است که مشرکان به مشابهت تحریمات غیراللّه از خود بر خود چهارپایان را حرام کرده بودند و تفصیل آن در سوره مایده گذشته است (إِلَّا مَا يُتْلَى ) مراد آن جانورانی اند که اللّه تعالٰی در اوقات عام حرام کرده مانند مردار و خنزیر وغیره - (فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَانِ) وثن به معنی هر معبود من دون اللّه است اگر بت باشد یا صلیب نصارا باشد (چنانچه در حدیث عدی بن حاتم رضی اللّه عنه به صلیب وثن گفته است) و اگر قبر باشد از سببی که در حدیث صحیح وارد است (اللَّهُمَّ لا تَجعَلْ قَبرِي وَثناً يُعبَدُ) یعنی که عبادت کدام قبر میشود (سجده نذرها طواف وغیره) به آن نیز وثن گفته میشود مانند که در البلاغ المبین ذکر است و مراد از من الاوثان عبادت کردن اوثان است مثلاً چیزی که به نام وثن نذر کرده شود او پلید است ، و در تفسیر ابن عطیه نوشته است که این اشاره به آن ذبایح است که برای اوثان باشد در (مِنَ الْأَوْثَانِ) من بیانی است پس معنی این است که رجس عبادت اوثان است یا من برای ابتداء است پس معنی عام شد یعنی از هر آن پلیدی خود را نگه دارید که از عبادت اوثان (یعنی شرک) پیدا میگردد (قَوْلَ الزُّورِ) به هر آن قولی گفته میشود که از حق گردیده باشد که آن کلمات شرک است مانند سخن تحریم غیراللّه یا سخن نذر غیراللّه و همچنین شهادت دروغین دادن و دروغ گفتن ، این همه بر همه مسلمانان و بطور خاص بر حاجیان بسیار ضروری است -
[۳۱] در (حُنَفَاءَ) اشاره است که اجتناب کردن از اوثان و قول زور به سبب حنیفیت ضروری است نه از سبب خواهش خود یا مفادات دنیوی (حنیف) ترک کننده دین باطل و محکم بر دین حق (وَمَنْ يُشْرِكْ) این مثال ذلت و هلاکت مشرک است که هیچ طریقه نجات آن نیست مانند که یک انسان از آسمان بیافتد و پرندگان او را ریزه ریزه کند یا در یک گودال بیابان بیافتد ، و تفصیل مثال را ابن قیم رحمة اللّه چنین نوشته است که توحید به مثال آسمان است که در آن افتاب ماه و ستاره ها است پس کسیکه شرک کرد از توحید محروم شد و از قرآن الکریم و سنت رسول اللّه صل اللّه وعلیه وسلم واز طریقه صحابه کرام پایان افتاد و پایان افتادن اشاره است به ذلت بسیار و ملایان و پیران مشرکان به مثال پرنده ها اند یعنی در دست آنها افتید آنها ایمان و حیا ، غیرت و مال او را ریزه ریزه کردند یا اگر در دست آنها نیاید به دهریت گرفتار میشود که از اللّه تعالٰی و دین آن بکلی منکر میگردد و در هر دو حالت در دنیا و آخرت ذلیل میشود -