سُوٌرَةُ ۱ الٌفَاتِحَةِ
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ ﴿۱﴾الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ ﴿۲﴾
خاص به نام اللّه تعالی که به همه مهربان و خاص با رحم است (کمک میخواهیم در تمام حاجات و حالات)
﴿۱﴾
همه صفات خدا بودن خاص اللّه تعالی را است که پرورش دهنده همه عالمیان است ﴿۲﴾
این سوره در ترتیب کتبی قرآن اولین سوره است ومکی است مکی به سوره های گفته میشود که قبل از هجرت نبی نازل شده باشد. مفسرین بیست دونام این سوره راذکرکرده اند نام مشهور آن الفاتحه است که افتتاح قرآن کریم و افتتاح هر رکعت نماز به این سوره می شود-نام دیگر آن ام القران یعنی مقاصد و اصول قرآن در این جمع شده است تفصیل آن این است که در این سوره پنج اقسام توحید است توحید ذات، توحیدربوبیت، توحید اسماء، توحید الوهیت، توحیدحکم و تشریع - و به همین گونه پنج اقسام معرفت است معرفت ذات الهی، معرفت صفات اللّه تعالٰی، معرفت حقوق اللّه تعالٰی، معرفت آن راهی است که به حقوق اللّه تعالٰی می رساند ، معرفت اهل طریق و مخالفین آنها - و به همین گونه پنح نام اللّه تعالٰی است اللّه، رب، رحمن، رحیم، مالک و تردید هفت فرقه گمراه است - همه مشرکین، قدریه، جبریه، مرجـٔـه، روافض شیعه و تمام مبتدعین و جهمیه -
دعویٰ این سوره:
اثبات صفات الوهیت (خدای بودن) خاص برای اللّه تعالٰی به لفظ الحمد لله -
خلاصه این سوره:
در اول یک دعوی است، دوم سه دلیل است، سوم نتیجه آن کردن عبادت توام با توحید و استقامت، چهارم تعلیم خواستن دعا برای هدایت و استقامت، پنجم ذکر این سه فرقه -
[۱] بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
باء برای استعانت (طلب کردن کمک است) (اللّه)اسم ذات عَلَم (نام) است که تمام صفات کمال در آن جمع است - (الرَّحْمَنِ) آن ذاتیست که نعمت های آن در دنیا عام است و دهنده نعمت های بزرگ است - (الرَّحِيمِ) آن ذاتیست که نعمت ها و رحمت های خاص خود را بالای بندگان خاص خود در دنیا و آخرت می نماید - در کمک خواستن صفت های رحمت مناسبت تام دارد به این سبب این صفت ها را خاص ذکرک کرد - برای (بِسْمِ) متعلق پنهان است ولی بعد از آن برای پیدا کردن تخصیص در این صورت معنی آن این است که خاص به نام اللّه که رحمن و رحیم است کمک می خواهیم در هرکار و در هرحال و خاص در شروع کردن قرآت قرآن به این گونه در این کلمه رد است به شرک فی الاستعانت (کمک خواستن) و این خلاصه دین اسلام است و مقصد تمام کتب الٰهی است -
[۲] (الْحَمْدُ لِلَّهِ)و این دعوه این سوره است و در آغاز پنج سوره امده است سوره انعام، سوره کهف، سوره سبا، سوره فاطر - و در قرآن کریم در چندین موارد این کلمه ذکر است - حمد در لغت عربی به ستایش (صفت کردن) گفته میشود و در اصطلاح قرآن کریم ستایش کردن اللّه تعالٰی به آن صفت های که اللّه تعالٰی برای خود در قرآن کریم ذکر کرده است و در احادیث رسول اللّه برای اللّه تعالٰی بیان کرده است و خلاصه آن صفات این است (۱) تصرف واکداری و اختیار مطلق (۲) علم به هرچیز که غایب است یا حاضر است با آن چه شده است و به آن چه میشود (ماکان مایکون) و به این صفات الوهیت (خدا بودن) گفته میشود (لِلَّهِ) لام برای تخصیص است یعنی این صفات الوهیت برای اللّه تعالٰی خاص است در این هیچ کسی شریک او نیست نه نبی نه ولی نه ملک و جن و نه پیر و فقیر و همه مخلوق - به این گونه در این رد است به همه اقسام شرک و به همه گروهای مشرکین (رَبِّ الْعَالَمِينَ) این صفت دلیل اول برای دعویٰ این سوره است و این صفت را مشرکان برای اللّه تعالٰی قبول کرده اند مانند سوره مومنین در آیه های (۸۷،۸۶) - رب از تربیت گرفته شده است یعنی یک چیز را به تدریج به کمال خود رساندن در تربیت دو اصل شامل است اول پیدا کردن اسباب زندگی برای تربیت دوم پیدا کردن اثرات در اسباب تربیت و این کارها را بدون اللّه تعالٰی دیگر کسی نمی تواند به این سبب این صفت برای اللّه تعالٰی خاص است و برای رب در لغت عربی معانی زیادی است و بعضی از آنها در قرآن نیز مستعمل است - سید، مالک ، مصلح ، خیرخواه، حاکم، صاحب اختیار حکم، پرورش دهنده، معبود - (الْعَالَمِينَ) جمع عالم است به تمام موجودات بدون اللّه تعالٰی عالم گفته می شود که دارای اقسام زیاد است برای این به صیغه جمع ذکر شده است و تفسیر آن در سوره شعراء در آیتهای (۲۸،۲۶،۲۴) ذکر شده است-