وَمَا لَكُمْ أَلَّا تَأْكُلُوا مِمَّا ذُكِرَ اسْمُ اللَّهِ عَلَيْهِ وَقَدْ فَصَّلَ لَكُمْ مَا حَرَّمَ عَلَيْكُمْ إِلَّا مَا اضْطُرِرْتُمْ إِلَيْهِ وَإِنَّ كَثِيرًا لَيُضِلُّونَ بِأَهْوَائِهِمْ بِغَيْرِ عِلْمٍ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُعْتَدِينَ ﴿۱۱۹﴾ وَذَرُوا ظَاهِرَ الْإِثْمِ وَبَاطِنَهُ إِنَّ الَّذِينَ يَكْسِبُونَ الْإِثْمَ سَيُجْزَوْنَ بِمَا كَانُوا يَقْتَرِفُونَ ﴿۱۲۰﴾ وَلَا تَأْكُلُوا مِمَّا لَمْ يُذْكَرِ اسْمُ اللَّهِ عَلَيْهِ وَإِنَّهُ لَفِسْقٌ وَإِنَّ الشَّيَاطِينَ لَيُوحُونَ إِلَى أَوْلِيَائِهِمْ لِيُجَادِلُوكُمْ وَإِنْ أَطَعْتُمُوهُمْ إِنَّكُمْ لَمُشْرِكُونَ ﴿۱۲۱﴾

و چه عذریست شما را که نمی خورید از آنچه که یاد کرده شده نام اللّه تعالٰی خاص بر آن به تحقیق تفصیل میکند به شما آن چیزهای را که حرام گردانیده شده بر شما مگر آنچه مجبور شوید بسوی آن و هرآئينه بسیار مردم گمراه کردن میکنند به خواهشات خود بدون علم (دلیل) هرآئينه پروردگار تو او داناتر است به تجاوز کنندگان از حق ﴿۱۱۹﴾
و ترک کنید گناه اشکار را و گناه پوشیده را هرآئينه کسانیکه گناه میکنند عنقریب سزا داده میشوند عوض آن کارهای که میکنند ﴿۱۲۰﴾
و مخورید از آنچه یاد کرده نشده نام اللّه تعالٰی برآن و هرآئينه این برآمدن است از حکم اللّه تعالٰی و هرآئينه شیاطین وسوسه می آندازند به دوستان خود تا جدال کنند با شما و اگر قبول کردید سخنان ایشانرا هرآئينه شما مشرکید ﴿۱۲۱﴾

[۱۱۹] این نیز رد بر تحریم غیراللّه است و تاکید برای حکم پیش که فکلوا آه است (وَقَدْ فَصَّلَ) سوال: از این پیش تفصیل نشده است زیرا که پیش از این در سوره های مکه تفصیل حلال و حرام نیست و در سوره های بقره و مایده تفصیل است لیکن آنها از این سوره بعد نازل شده اند پس فَصَّلَ ماضی چه معنی دارد؟ جواب: بلکه مراد از فَصَّلَ یُفَصَّلُ است یعنی تفصیل خواهد کرد (إِلَّا مَا اضْطُرِرْتُمْ) در استثناء اشاره است که خون مردار خنزیر مااهل در هنگام اضطرار حرام نیست پس در هنگام اضطرار حکم اینست برای نجات دادن جان خود از مرگ از آن ضرور بخورد (وَإِنَّ كَثِيرًا) در این به عمرو بن لحی و برای مقلیدن وی اشاره است و به ایشان معتدین گفته میشود -
[۱۲۰] مراد از (ظَاهِرَ الْإِثْمِ) آن گناهای است که به ظاهر جسم تعلق دارند یا اشکار میگردند و در آن شرک فعلی داخل است (وَبَاطِنَهُ) گناهای که به عقیده و دل تعلق دارند یا پنهان میشوند و در آن شرک اعتقادی داخل است (سَيُجْزَوْنَ) در آیت تخصیص است به سبب آیت های توبه و مغفرت یعنی که اللّه تعالٰی آمرزش نکند و انسان توبه نکرده باشد پس سزا دادن لازم است - همچنان لفظ سیجزون وعید است مستلزم وجوب نیست پس از این وجوه معتزله بر این آیت دلیل گرفته نمیتوانند -
[۱۲۱] این رد بر نذر غیراللّه است این قول از عطا نقل است و همچنان مردار در آن داخل است و ذبح مسلمان که ذکر اسم اللّه تعالٰی را قصداً ترک کرده باشد در آن اختلاف است (وَإِنَّهُ لَفِسْقٌ) ضمیر به ذبح غیراللّه راجع است و این فسق اعتقادی است مانند در آیت (۱۴۵) این سوره یا راجع است به اکل و این فسق عملی است (وَإِنَّ الشَّيَاطِينَ لَيُوحُونَ) مراد از شیاطین علماء سوء اند به عوام وسوسه ها می آندازند زجاج گفته است که این دلیل است کسیکه حرام را حلال میداند یا حلال را حرام میداند همچنان نذر غیراللّه را حلال میداند پس او مشرک است - همچنان این دلیل است که از این امت کسی شرک کند اگر چه شرک فی الحکم والتشریع باشد به او مشرک گفته میشود -