ثُمَّ يَتُوبُ اللَّهُ مِنْ بَعْدِ ذَلِكَ عَلَى مَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۲۷﴾ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ فَلَا يَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ بَعْدَ عَامِهِمْ هَذَا وَإِنْ خِفْتُمْ عَيْلَةً فَسَوْفَ يُغْنِيكُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ إِنْ شَاءَ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ﴿۲۸﴾ قَاتِلُوا الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلَا بِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَلَا يُحَرِّمُونَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَلَا يَدِينُونَ دِينَ الْحَقِّ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ حَتَّى يُعْطُوا الْجِزْيَةَ عَنْ يَدٍ وَهُمْ صَاغِرُونَ ﴿۲۹﴾
باز اللّه تعالٰی مهربانی کرد بعد از این (غلبه) بر هرکه که خواست و اللّه تعالٰی بخشاینده مهربان است ﴿ ۲۷ ﴾
ائ مومنان جز این نیست که مشرکان پلیدند پس نزدیک نشوند به مسجد حرام بعد از همین سال (سال نهم هجرت) و اگر میترسید از فقر پس بزودی غنی سازد شما را اللّه تعالٰی به فضل خود اگر خواهد هرآئینه اللّه تعالی داناست با حکمت است ﴿ ۲۸ ﴾
جنگ کنید با آنهای که ایمان ندارند نه به اللّه تعالٰی و نه به روز آخرت (مانند ایمان صحابه) و حرام نمی شمارند آنچه را حرام ساخته اللّه تعالٰی و رسول او و پیروی نمیکنند دین حق را از کسانیکه داده شده به ایشان کتاب تا آنکه میدهند جزیه را با دست خود و در حالیکه ذلیل باشند ﴿ ۲۹ ﴾
[۲۷] در این اشاره است که بعد از جنگ برای بسیاری کافران توفیق ایمان داده شد همچنین در این آیت برای بخشیدن صحابه کرام نیز اشاره است -
[۲۸] در این آیت یک طریقه برائت ذکر است و آن اینست که مشرکان را از حج و عمره و از داخل شدن به حرم منع کنید و علت آن ذکر شد که ایشان نجس (پلید) اند - اکثر علماء گفته اند که مراد از نجاست نجاست باطنی است که آن شرک است و در نزد بعضی علماء مراد از نجاست نجاست ظاهری بدن است (فَلَا يَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ) مراد از آن از حج و عمره و از طواف منع کردن است و به مسجد حرام و دیگر مساجد داخل شدن به نزد احناف جایز است و به نزد امام شافعی به تمام مسجد حرام داخل شدن منع است به دیگر مساجد جایز است و به نزد امام مالک به همه مساجد منع است - بهتر آنست که مراد از مسجد حرام همه مسجد است و داخل شدن مشرکین و کفار در مسجد حرام منع است - باز در این آیت جواب مانع چهارم قتال است - سوال این بود که از جانب مشرکان برای ما اموال بسته خواهد شد؟ پس جواب داده شد که پرواه مکنید اللّّه تعالٰی از جانب دیگر سببی خواهد ساخت (إِنْ شَاءَ) این دلیل بر آن است که توانگری و فقیری در اختیار بندگان نبوده بلکه این در اختیار اللّه تعالٰی است -
[۲۹] از این آیت حصه دوم سوره الی آیت (۳۷) است و در این حصه ذکر کفار اهل کتاب است و برای قتال با آنها سیزده وجوه را ذکر کرده است - در این آیت سه آنها ذکر است و از این آیت اشکار گردید که مقصد قتال با کافران ضعیف کردن آنهاست پس اگر در دار اسلام سکونت دارند و جزیه میدهند یا بیرون از دار اسلام باشند و با مسلمانان صلح کنند با دادن جزیه این جایز است (لَا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلَا بِالْيَوْمِ الْآخِرِ) مراد از آن نفی ایمان شرعی است که ایمان صحابه است و یهودان عقیده تجسیم و تشبیه دارند و نصارا عقیده حلول و تثلیث دارند و بعث ارواح را بغیر از اجساد قبول دارند و جنت را برای خود خاص میکنند ( مَا حَرَّمَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ) یعنی تحریمات قرآن و سنت را قبول ندارند یا از تورات و انجیل را نیز قبول ندارند در آن تحریف کرده اند (عَنْ يَدٍ) به دست خود باید بدهند و نقد ادا کنند و به اجبار خواهند داد به آن عَنْ يَدٍ گفته میشود (وَهُمْ صَاغِرُونَ) این دلیل است که معاهد و اهل ذمه در دار اسلام به عزت زندگی کرده نمیتواند اهل علم گفته اند که در شهرها زندگی نکنند عمارات بلند ساخته نمیتوانند در عساکر حکومت اسلامی و دیگر عهده های اعلی مقرر شده نمی توانند -