وَلَا يُنْفِقُونَ نَفَقَةً صَغِيرَةً وَلَا كَبِيرَةً وَلَا يَقْطَعُونَ وَادِيًا إِلَّا كُتِبَ لَهُمْ لِيَجْزِيَهُمُ اللَّهُ أَحْسَنَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ ﴿۱۲۱﴾ وَمَا كَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنْفِرُوا كَافَّةً فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَلِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ ﴿۱۲۲﴾ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قَاتِلُوا الَّذِينَ يَلُونَكُمْ مِنَ الْكُفَّارِ وَلْيَجِدُوا فِيكُمْ غِلْظَةً وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ ﴿۱۲۳﴾

وخرچ نمیکنند هیچ خرچی خورد و نه کلان و سفر نمیکنند در یک میدان مگر نوشته میشود برای ایشان تا عوض دهد ایشان را اللّه تعالٰی نیکوترین برای اعمالی که میکنند ﴿ ۱۲۱ ﴾
و نیست مناسب برای مومنان که برآیند تمامی (برای جهاد یا علم) پس چرا بیرون نمیروند از هر فریق از ایشان چند کسان تا دانای حاصل نمایند در دین و برای اینکه بترسانند قوم خود را (به بیان این علم) چون باز گردند بسوی ایشان شاید ایشان بترسند ﴿ ۱۲۲ ﴾
ائ مومنان جنگ کنید با کسانیکه نزدیک اند برای شما از کفار و بیابند کفار در شما درشتی و بدانید اللّه تعالٰی خاص با متقیان است ﴿ ۱۲۳ ﴾

[۱۲۱] در این آیت نیز اعمال دیگر مجاهد ذکر است که با آن اجر حاصل میکند و این اعمال به ذات خود عبادات است از این سبب با آن بِهِ عَمَلٌ صَالِحٌ را ذکر نکرده است و پیش خودش عمل نیک نبود لیکن از سبب جهاد اجر عمل نیک بر آن داده میشود از این سببک در آن آیت محسنین ذکر کرد یعنی این اعمال از سبب احسان صالح میگردند و در این (أَحْسَنَ) را ذکر کرد اشاره است که این اعمال به ذات خود احسن اند (وَلَا يَقْطَعُونَ وَادِيًا) مراد از آن سفر کردن به نیت جهاد است - وَادِيً: دراصل آن جای فراخی است که دربین دو کوه یا تپه ها باشد چون آن دره و میدان نیز است پس اطلاق وادی بر هر دو میشود -
[۱۲۲] دراین آیت ترغیب به علم دین است برای تکمیل جهاد یعنی برای جهاد پیش از آن علم دین ضروری است - حاصل آیت این است که همه به جهاد بیرون نروید (زمانیکه جهاد فرض کفایی باشد) بلکه بعضی کسان برای جهاد بیرون بروید و بعضی کسان برای علم دین خود را وقف کنید - پس این آیت دلیل بر آن است که علم دین همه فرض کفایی است و علم آن احکامی که فرض عین باشد نیز فرض عین می باشد -
فایده: در آیت توجیهات است اول اینکه مراد از لِيَنْفِرُوا برآمدن برای جهاد است از سببی که در آیت های پیش ترغیب جهاد ذکر شد - طَائِفَةٌ مراد از آن طایفه مجاهدین است و ضمیر (لِيَتَفَقَّهُوا) به این طایفه راجع است به این شرط که نبی صل اللّه وعلیه وسلم با همراه ایشان باشد پس از ایشان دین بیاموزید و این به زمانه نبی صل اللّه وعلیه وسلم خاص نیست - توجیه دوم آنست که مراد از (لِيَنْفِرُوا) برآمدن برای طلب علم است و مراد از طائفه طلبگار علم است (لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ) مراد از دین کتاب اللّه و سنت است و مراد از تفقه آن نوع علمی است که به ذریعه آن استنباط حکمت ها و احکام میگردد و در حدیث وارد است - (مَن يُرِدِ اللّه ُ بِهِ خَيرا يُفَقِّههُ فِي الدّينِ) (وَلِيُنْذِرُوا) مراد از انذار تبلیغ قرآن و سنت است پس به قبول کردن و بر عمل کردن بر آن تقلید لازم نمیگردد - زیرا که این علم به دلایل است و تقلید قبول کردن سخن بغیر دلیل است -
[۱۲۳] در این ایت نیز حکم قتال است و تعلیم طریقه جهاد است که از نزدیک شروع شود و (غِلْظَةً) به معنی شدت و غیرت است -