وَاسْتَفْتَحُوا وَخَابَ كُلُّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ ﴿۱۵﴾ مِنْ وَرَائِهِ جَهَنَّمُ وَيُسْقَى مِنْ مَاءٍ صَدِيدٍ ﴿۱۶﴾ يَتَجَرَّعُهُ وَلَا يَكَادُ يُسِيغُهُ وَيَأْتِيهِ الْمَوْتُ مِنْ كُلِّ مَكَانٍ وَمَا هُوَ بِمَيِّتٍ وَمِنْ وَرَائِهِ عَذَابٌ غَلِيظٌ ﴿۱۷﴾ مَثَلُ الَّذِينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ أَعْمَالُهُمْ كَرَمَادٍ اشْتَدَّتْ بِهِ الرِّيحُ فِي يَوْمٍ عَاصِفٍ لَا يَقْدِرُونَ مِمَّا كَسَبُوا عَلَى شَيْءٍ ذَلِكَ هُوَ الضَّلَالُ الْبَعِيدُ ﴿۱۸﴾

و ایشان طلب فیصله کردن و نا امید شد هر سرکش ستیزنده ﴿ ۱۵ ﴾
که پیش او دوزخ است و نوشانیده شود از آب که خون و زرد آب است ﴿ ۱۶ ﴾
جرعه جرعه می نوشد آنرا و به آسانی فرو برده نمی تواند آنرا ومی آید بر او اسباب مرگ از هرکنار ولی نمی میرد و در پیش اوست عذاب سخت ﴿ ۱۷ ﴾
مثال کسانیکه کفر کردند بر پروردگار خود اعمال ایشان مانند خاکستر است که سخت وزید به آن باد در روزیکه باد تند دارد قدرت ندارند از اعمال که کرده اند برهیچ اجر اینست گمراهی دور (از حد) ﴿ ۱۸ ﴾

[۱۵] در این تخویف به منکرین است (وَاسْتَفْتَحُوا) یعنی انبیاء از اللّه تعالٰی کمک خواستند یا اینکه که کافران از اللّه تعالٰی فیصله طلب کردند چنانچه در آیت (۱۹) سوره انفال است (جَبَّارٍ) به کسی گفته میشود که حق هیچ کسی را بر خود قبول ندارد و (عَنِيدٍ) به کسی گفته میشود که از سبب ضد از حق سرپیچی میکند (وَخَابَ) این اشاره به نتیجه استفتحوا است -
[۱۷-۱۶] در این هر دو آیت ها تخویف اخروی تفصیلی برای منکرین است به شش طریقه (مِنْ وَرَائِهِ) این لفظ از ازداد است یعنی به پس و پیش هر دو گفته میشود در اینجا پیش مراد است یعنی بعد از عذاب دنیا و قبر عذاب آخرت است (يَتَجَرَّعُهُ) این از سبب بسیار گرم بودن و از سبب بسیار بدبوئی (وَيَأْتِيهِ الْمَوْتُ) مراد از این اسباب مرگ است که آن عذاب های مختلف از هر طرف است یا مراد از موت غم و حزن است - چنین در آیت (۳۶) سوره فاطر نیز است -
فایده: در این دلیل است بر اینکه اهل جهنم فنا نمی شوند (وَمِنْ وَرَائِهِ عَذَابٌ غَلِيظٌ) یعنی این عذاب نوشیدنی است و علاوه براین طعام ضریع و غسلین و زقوم و دیگر عذاب ها است -
[۱۸] چون در آیت گذشته عذاب کافران ذکر شد اعتراض وارد شد که ایشان اعمال نیک دارند پس در این آیت اشاره به جواب است به ذکر کردن مثال برای نابود شدن آن اعمال حاصل مثال اینست - چنانچه بر توده ای خاکستر باد تند بیاید و همه روز این باد جریان داشته باشد این خاکستر به هوا میرود و هیچ چیز باقی نمی ماند پس همچنین اعمال مشرکین که بر آن حساب سخت کرده شود در روز حساب پس آن اعمال بی کاره ظاهر میگردند از سبب کفر و شرک کردن و مثال را به (كَرَمَادٍ) از این سبب ذکر کرد که از رَمَاد هیچ نفع گرفته نمی شود همچنین اعمال مشرک بی فایده است - و همچنین (رَمَادٍ) بعد از سوختن چوب ها بوجود می آید پس بعد از کردن اعمال می سوزند پس مراد از أَعْمَالُهُمْ آن اعمالی اند که در ظاهر نیکو بودند (لَا يَقْدِرُونَ) ضمیر به کافران راجع است یا به اصحاب الرماد راجع است لیکن قول اولی برگزیده است -