وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا وَمَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ فَأُولَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ ﴿۵۵﴾ وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ ﴿۵۶﴾

وعده کرده است اللّه تعالٰی با کسانی که ایمان آورده اند از شما و کرده اند عملهای نیکو (در اطاعت نبی) که البته خلافت دهد ایشان را در دنیا چنانکه خلافت داده بود کسانی را که پیش از ایشان بودند و البته محکم سازد برای ایشان دین ایشان را آنکه پسندیده است برای ایشان و البته بدل کند ایشانرا بعد از ترس ایشان ایمنی درحالیکه پرستش میکنند مرا شریک نمی سازند به من چیزی را و هر که کفر کرد بعد از آن پس این کسان ایشانند نافرمان ﴿۵۵﴾
و برپا دارید نماز را و بدهید زکوة را و اطاعت کنید رسول را تا بر شما رحم کرده شود ﴿۵۶﴾

[۵۵] در این آیت بشارت دنیویه برای مومنان است - یعنی برای اجراء احکام و قوانین این سوره برای مومنان اللّه تعالٰی خلافت میدهد و در آن تذلیل منافقان می آید و در آیت سه اسباب بشارت را ذکر کرده است - ایمان ، عمل صالح ، عبادت اللّه تعالٰی خالی از هر شرک ، و سه بشارت را ذکر کرده است استخلاف ، تمکین دین اسلام ، امن ، مقصد از خلافت غالب کردن دین اسلام است و غلبه دین اسلام سبب امن است زیرا به ترتیب ذکر کرد و چون کفر سبب خروج بزرگ از اطاعت اللّه تعالٰی است که آن فسق است و با فسق زوال خلافت می آید از این جهت در اختتام آیت الْفَاسِقُونَ را ذکر کرد مراد از (الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ) بنی اسرائیل است بعد از هلاکت فرعون خلافت ایشان آغاز شده بود و مثال بهتر در آن زمانه داود و سلیمان علیهم السلام است -
فایده: لفظ منکم دلالت میکند که این وعده با هر مومن نیست به همراه بعضی مومنان موافق اراده اللّه تعالٰی است باز این وعده از وقت نبی صل اللّه وعلیه وسلم آغاز شد در زندگی نبی صل اللّه وعلیه وسلم اسلام غالب شد در مکه ، خیبر ، بحرین ، جزیرة العرب ، یمن ، هجر ، برمن ، اطراف شام و عمان ، حبش ، کسانی فتح شدند و بر کسانی جزیه مقرر شد - در زمانه خلیفه اول ابوبکر صدیق رضی اللّه عنه مرتدین از جزیرة العرب از بین رفتند و بصره ، دمشق ، حوران و بلاد مصر و بعضی علاقه های فارس فتح شد در زمان خلیفه ثانی عمر بن خطاب رضی اللّه عنه شام ، مصر ، اکثر بلاد فارس و روم فتح شدند و خزانه های قیصر و کسریٰ در بین مسلمانان تقسیم شدند - در زمانه خلیفه ثالث عثمان بن عفان رضی اللّه عنه مغرب تا بحر محیط و در مشرق عراق خراسان اهواز کابل وغیره خلافت اسلامیه رسید و بعد از آن نیز به عام اطراف دنیا سند و هند نیز قوت مسلمانان غالب شد -
فایده: اللّه تعالٰی وعده خود را کامل کرده است لیکن چون مسلمانان تمسک به کتاب اللّه و بر سنت رسول اللّه را ترک کردند و به شرکیات و مشابهت کفار را دین گفتند و در مقابل قوانین شرعی قوانین دیگر را پسندیدند معامله برعکس شد یعنی کفار در هر مملکت بر مسلمانان مسلط شدند و ذلیل و مغلوب شدند - (اللّهم وفقنا لما تحب وترضیٰ وانصرنا علٰی اعداءنا و اعِنَّا علیهم و امکرنا علیهم ولا تسلِّطهم علینا (امین) -
[۵۶] در این آیت برای بقا خلافت سه اوامر را ذکر کرده است اقامة الصلوة ایتاء زکوٰة و اطاعت زندگی رسول در همه لمحات و خصوصاً در طریقه نماز و زکوٰة طاعت او واجب است -