إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ ﴿۸۹﴾ وَأُزْلِفَتِ الْجَنَّةُ لِلْمُتَّقِينَ ﴿۹۰﴾ وَبُرِّزَتِ الْجَحِيمُ لِلْغَاوِينَ ﴿۹۱﴾ وَقِيلَ لَهُمْ أَيْنَ مَا كُنْتُمْ تَعْبُدُونَ ﴿۹۲﴾ مِنْ دُونِ اللَّهِ هَلْ يَنْصُرُونَكُمْ أَوْ يَنْتَصِرُونَ ﴿۹۳﴾ فَكُبْكِبُوا فِيهَا هُمْ وَالْغَاوُونَ ﴿۹۴﴾ وَجُنُودُ إِبْلِيسَ أَجْمَعُونَ ﴿۹۵﴾ قَالُوا وَهُمْ فِيهَا يَخْتَصِمُونَ ﴿۹۶﴾ تَاللَّهِ إِنْ كُنَّا لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ ﴿۹۷﴾ إِذْ نُسَوِّيكُمْ بِرَبِّ الْعَالَمِينَ ﴿۹۸﴾
مگر کسی را که بیاید نزد اللّه تعالٰی به دل سالم ﴿۸۹﴾
و نزدیک کرده شود جنت برای پرهیزگاران ﴿۹۰﴾
و اشکار کرده شود دوزخ برای سرکشان ﴿۹۱﴾
و گفته شود به ایشان کجاست کسانی راکه می پرستیدید ﴿۹۲﴾
به جز از اللّه تعالٰی آیا مدد کرده میتوانند شما را یا بدل گرفته میتوانند ﴿۹۳﴾
پس بر روی انداخته شوند در آن ایشان و سرکشان ﴿۹۴﴾
و لشکرهای ابلیس همه ﴿۹۵﴾
گویند و در حالیکه ایشان در آن با یکدیگر نزاع میکنند ﴿۹۶﴾
قسم به اللّه تعالٰی هرآئينه ما بودیم در گمراهی اشکارا ﴿۹۷﴾
چون برابر پنداشتیم شما را با پروردگار عالمیان ﴿۹۸﴾
[۸۹] (بِقَلْبٍ سَلِيمٍ) که خالی باشد از شرک و کفر از بدعت و حرص دنیا و ترس کننده از اللّه تعالٰی باشد و اندام های دیگر تابع دل میباشد از این جهت آنها را ذکر نکرد و مراد از این مومن موحد است مال و اولاد صالح او به او نفع میدهد که به طریقه شرعی استعمال شده باشند یا سلیم به گزیده گفته میشود مراد از آن ترس کننده است -
[۹۰] چون روز قیامت را پیش ذکر کرد حالا در این آیات بعضی حالات تفصیلی آنرا ذکر میکند در این آیت بشارت به نزدیکت جنت است یعنی برای متقیان تکلیف پیاده رفتن داده نمیشود بلکه جنت برای ایشان نزدیک کرده میشود -
[۹۱] این تخویف اخروی است (لِلْغَاوِينَ) مراد از این عابدان مشرکان اند که عبادت و طاعت کرده اند از ملایان مشرکان و پیران و مردم صاحب اقتدار این شرک را به وسوسه ابلیس و اولاد او کرده اند -
[۹۲] این پرسان برای تنبیه است برای اظهار عجز معبودان ایشان و مراد از معبودان آن کسانی اند که آنها نیز مشرکان و بدعتیان بودند -
[۹۳] مدد عابدان را کرده نمیتوانند که ایشان را از عذاب نجات دهند (أَوْ يَنْتَصِرُونَ) یعنی از خود نیز عذاب را دفع کرده نمیتوانند -
[۹۴] مراد از (هُمْ) این معبودان اند مراد از (وَالْغَاوُونَ) عابدان اند -
[۹۵] لشکر ابلیس آنانی اند که به وساوس کردن ابلیس در گناهای مختلف گرفتار شده اند -
[۹۹،۹۸،۹۷،۹۶] چون این عابدان از این معبودان نا امید شدند با ایشان نزاع را آغاز میکنند - (نُسَوِّيكُمْ) مراد این است که آن طاعت و عبادت که برای اللّه تعالٰی میشود چنین به شما کردیم - تسویه (برابری) در همه صفات مراد نیست از سببی که همه مشرکان معبودان خویش را کم و پائین از اللّه تعالٰی دانسته اند و برای اللّه تعالٰی وسیله گردانیده اند مانند که لفظ مِنْ دُوْنِ در بسیاری آیات و آیت (۱۸) سوره یونس و آیت (۳) سوره زمر دلیل بر این است (الْمُجْرِمُونَ) مراد از این ابلیس و ذُرَِیَة اوست وساوس آنها سبب گمراهی مردمان شد -