إِنَّمَا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْثَانًا وَتَخْلُقُونَ إِفْكًا إِنَّ الَّذِينَ تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لَا يَمْلِكُونَ لَكُمْ رِزْقًا فَابْتَغُوا عِنْدَ اللَّهِ الرِّزْقَ وَاعْبُدُوهُ وَاشْكُرُوا لَهُ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ ﴿۱۷﴾ وَإِنْ تُكَذِّبُوا فَقَدْ كَذَّبَ أُمَمٌ مِنْ قَبْلِكُمْ وَمَا عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ ﴿۱۸﴾ أَوَلَمْ يَرَوْا كَيْفَ يُبْدِئُ اللَّهُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ إِنَّ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ ﴿۱۹﴾

جز این نیست که میپرستید به جز اللّه تعالٰی اشکال ساخته شده را و میسازید قصه های دروغ را هرآئینه کسانی را که میپرستید (آنهارا) به جز اللّه تعالٰی داده نمی توانند برای شما روزی پس تلاش کنید در نزد اللّه تعالٰی روزی را و خاص پرستش کنید او را و شکر او را کنید و خاص بسوی او باز گردانیده میشوید ﴿۱۷﴾
و اگر تکذیب میکنید مرا پس هرآئینه تکذیب کرده بودند امتها پیش از شما (رسولان را) و نیست بر رسول مگر رساندن اشکارا ﴿۱۸﴾
آبا ایشان نمی بینند چگونه اللّه تعالٰی میکند آفرینش مخلوق را اول باز دوباره پیدا میکند آنرا هرآئینه این کار بر اللّه تعالٰی آسان است ﴿۱۹﴾

[۱۷] در این آیت به سه طریقه رد بر شرک است و سه آوامر برای توحید است (أَوْثَانًا) یعنی اینها آلِهَ ساخته شده اند پس ایشان قابل پرستش شده نمی توانند از سببی که وثن هر آنچه است که ساخته شود و پرستش او شود اگر بت باشد یا قبر باشد به صلیب وغیره نیز اطلاق شده میتواند (إِفْكًا) یعنی برای پرستش آن قصه های دروغ را ساخته اید (رِزْقًا) یعنی حاجت بزرگ از حاجت های انسانی رزق است و هیچ معبود مِن دُونِ اللّهِ اختیار هیچ نوع رزق را ندارد و مطلب سه آوامر آخری این است که سبب رزق و افزودی آن پرستش اللّه تعالٰی با توحید است و بجا آوردن شکر اوست و به همراه آن عقیده آخرت است -
فایده: رِزْقًا اول را نکره و الرِّزْقَ دوم را معرفه ذکر کرده است از سببی که نکره در سیاق نفی عموم فایده میکند یعنی هییچ معبود مِن دُونِ اللّهِ اختیار هیچ نوع رزق را ندارد و معرفه برای کمال است یعنی نزد اللّه تعالٰی رزق کامل است -
[۱۸] از این آیت الی (۲۳) در این دو احتمالات است اول اینکه این داخل است در واقعه ابراهیم علیه السلام چه به طریقه خطاب و چه به طریقه غایب التفاتاً وچه به طریقه حکایت کردن از قول اللّه تعالٰی و این قول را ابن کثیر پسندیده است احتمال دوم این است که این آیت ها در بین واقعه ابراهیم علیه السلام به طریقه جمله معترضه به حال منکرین این امت است و این قول را ابن جریر پسندیده است (وَإِنْ تُكَذِّبُوا) بنابر احتمال اول این قول ابراهیم علیه السلام است یعنی او گفت ، وَإِنْ تُكَذِّبُونیِ ، و جزا آن پنهان است که فَلَا اَترُکُ اَلتَبلِیغَ - لیکن بر این توجیه این اعتراض است که پیش از ابراهیم علیه السلام امت های مکذبه بسیار نگذشته اند و در اینجا جمع گفته است اُمَمُُ؟ جواب این است که قوم های نوح و عاد و ثمود وغیره اقوام گذشته اند - و بنابر احتمال دوم این قول اللّه تعالٰی برای مکذبین موجوده به طریقه زجر است -
[۱۹] در این آیت اثبات بعث بعدالموت است بعد از اثبات توحید و رسالت (أَوَلَمْ يَرَوْا) مراد از این علم است و کیفیت پیدایش انسان برای هر ذی عقل معلوم است اگر چه به چشم اشکار نمیگردد - (ذَلِكَ) اشاره به مجموعه پیدایش اول و دوم است -