عَمَّ ۱۵۴۶ اَلْقَدْر
إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ ﴿۱﴾ وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ ﴿۲﴾ لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ ﴿۳﴾
هرآئينه ما (آغاز کردیم) نازل کردن این (قرآن) را در شب قدر ﴿۱﴾
و چه دانای داده ترا که چیست شب قدر ﴿۲﴾
لیلة القدر بهتر است از هزار ماه ﴿۳﴾
در باره این سوره اختلاف است که مدنی است یا مکی است قرطبی هر دو قول را ذکر کرده است لیکن راجح این است که این مکی است چنانچه ابن حیان و اسفهانی گفته است -
ربط: این سوره با سوره پیش به دو وجوه است وجه اول این است که در سوره پیش ترغیب بود به قرائت قرآن در این سوره علت آنرا ذکر میکرد یعنی عظمت قرآن کریم را - وجه دوم در سوره پیش زجر بود برای منع کنندگان از قرآن در این سوره تسلیت به اهل قرآن است (اشاره است که مقام اهل قرآن بسیار بزرگ است) -
دعویٰ این سوره: بیان عظمت قرآن کریم است به ذکر عظمت زمان نزول - از سببی که عظمت ظرف مستلزم عظمت مظروف است و همچنین برعکس آن است - و یک اسم اللّه تعالٰی (رب) در آن ذکر است و یک صفت فعلیه ذکر است -
خلاصه سوره:
ذکر نعمت انزال قرآن در لیلة القدر است برای اظهار عظمت قرآن - و باز عظمت لیلة القدر را اجمالاً ذکر میکند در (۲) و تفصیلاً در (۳) و نشانی عظمت او را در (۵،۴) ذکر میکند -
[۱] (إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ) ضمیر هو به اتفاق مفسرین به قرآن راجع است اگرچه ذکر آن در این سوره نگذشته است لیکن در سوره های دیگر ذکر است (أَنْزَلْنَاهُ) در این دو قول است قول اول این است که تمام قرآن در یکبار از لوح محفوظ به آسمان دنیا (بیت العزة) نازل کرده شده و باز به زمین در بیست و سه (۲۳) سال نازل کرده شده ، البقاعی در مصاعدالنظرج ۳ ص(۲۱۷) گفته است که این روایت طبرانی است و در این عمرو بن عبدالغفار راوی است و او ضعیف است و همچنین عمران القطان نیز است ولی در آن اختلاف است پس معلوم شد که برای این قول سند صحیح نیست پس قول دوم صحیح است او این است که این فعل به معنی ابتداء است یعنی اِبَتَدَأنَا اِنزَله (آغاز کردیم انزال قرآن را در این شب) و این قول از امام شعبی نقل است (لَيْلَةِ الْقَدْرِ) قدر به معنی تقدیر است از سببی که در این شب تقدیر چیزها تایکسال به ملائک سپرده میشود و آنها در کتابهای خود نوشته میکنند - یا قدر به معنی عزت و شرف است یعنی شرافت این شب بسیار است و همچنین در این شرافت عبادات و اجرها بسیار است - و چون این شب به این امت خاص است چنانچه از احادیث صحیح ثابت است پس معلوم شد که این قدر و منزلت آن از سبب انزال قرآن است پس عظمت شان قرآن ثابت شد به اعتبار انزال وقت آن -
فائده: محدثین در باره لیلة القدر چیزی زیاده چهل احادیث ذکر کرده اند لیکن تحقیق در نزد من این است که لیلة القدر در ده شب اخیر و تاق رمضان میگردد یعنی گاهی بیست ویکم وگاهی بیست و سوم وگاهی بیست و پنجم وگاهی بیست و هفتم وگاهی بیست و نهم میباشد و اکثر بیست و هفتم می آید -
[۲] در این اشاره به تعظیم لیلة القدر اجمالاً است و تشویق دادن برای یافتن آن است -
[۳] در این عظمت این شب را به تفصیل ذکر میکند و این عظمت اول است - اکثر مفسرین گفته اند که مراد این است که عمل نیکو در این شب بهتر است (ثواب و برکات آن بسیار است) به نسبت کردن این عمل در هزار ماه که علاوه از این شب باشد همچنین کدام خیر و برکاتی که در این شب نازل میگردد مثال آن در هزار ما موجود نمی شود و هزار ماه برابر است به هشتادو سه سال و چهار ماه و بعضی مفسرین گفته اند که أَلْفِ شَهْرٍ کنایه است از تمام زمانه از سببی که عرب ها الف را برای غایه چیزها ذکر میکنند مانند لَوْ يُعَمَّرُ أَلْفَ سَنَةٍ در بقره (۹۶) است -