عَمَّ ۱۵۴۸ اَلْبَیِّنَة
لَمْ يَكُنِ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ وَالْمُشْرِكِينَ مُنْفَكِّينَ حَتَّى تَأْتِيَهُمُ الْبَيِّنَةُ ﴿۱﴾ رَسُولٌ مِنَ اللَّهِ يَتْلُو صُحُفًا مُطَهَّرَةً ﴿۲﴾
نبودند آنهای که کفر کردند از اهل کتاب و مشرکان دست بردار تا آنکه بیامد ایشان را دلیل اشکارا ﴿۱﴾
رسول از جانب اللّه تعالٰی میخواند صحیفه های پاک را ﴿۲﴾
ربط: این سوره با سوره پیش از چندین وجوه است وجه اول این است که این مانند علت است برای اناانزلنٰه آه یعنی این قرآن را مانازل کردیم از این سبب که اصلاح اهل کتاب، کافران و مشرکان بغیر از این کتاب نمیشد - وجه دوم این است که در سوره پیش عظمت قرآن ذکر شد در این سوره مقصد آنرا ذکر میکند -
دعویٰ این سوره: ذکر نعمت رسالت است به همراه زجر به منکرین رسالت در (۲،۱) و از اسماء حسنیٰ دو ذکر است اللّه و رب -
خلاصه سوره:
این است از اول ذکر ضرورت (نعمت) رسالت رسول آخری است در (۳،۲،۱) باز زجر به تفرق در (۴) باز مقصد قرآن و رسول در (۵) باز تخویف اخروی به منکرین است در (۶) و بشارت اخرویه به مومنان در (۸،۷) است -
[۱] مراد از اهل کتاب آن یهود و نصارا اند که دین اصلی آنها حق است و دعویٰ کتاب سماوی را میکنند مانند تورات و انجیل لیکن در دین تبدیل و تحریف کرده اند در عقیده و اعمال (وَالْمُشْرِكِينَ) مراد از آن کافرانی اند که کتاب سماوی آنها نیست و دین اصلی آنها باطل است که آن عبادت بت ها و آفتاب و مهتاب و ستارگان وغیره است حاصل فرق این است که کافر کتابی شرک میکند لیکن برای او توحید میگوید و از نام شرک نفرت میکند و کافر مشرک آن است که شرک میکند و آنرا شرک میگوید و به آن دین حق میگوید و به این معنی به کتابی مشرک گفته میشود - یا مراد از مشرک هر آن کسی است که در عقیده و عمل آن یک نوع شرک پیدا میشود - یعنی شرک فی الربوبیة یا فی الالوهیة یا فی الاسماء والصفات یا فی الحکم و او مشرک است اگر چه اللّه تعالٰی را قبول دارد و کتاب سماوی و دین سماوی را قبول دارد و بر نام توحید نیز اقرار میکند ولی به این معنی کتابی (که یک نوع شرک میکند) برای او نیز مشرک گفته میشود (مُنْفَكِّينَ) انفکاک با بسیار معنی می آید ، دست برداشتن ، جدا شدن ، تردُّد و شک کردن ، هلاک شدن با عذاب ، مهمل شدن ، تفصیل بعضی معنی چنین است معنی اول که انفکاک به معنی هلاکت شود، "نیست کافران اهل کتاب و مشرکان هلاک شونده به عذاب اللّه تعالٰی تا آنکه برای ایشان بینه بیاید" پس وقتیکه بینه (رسول و قرآن) آمد ایشان تفرق و انکار کردند پس حالا مستحق عذاب شدند چنانچه در سوره اسراء (۱۵) است - معنی دوم این است که انفکاک به معنی تردد و شک شود ، نبودند کافران کتابیان و مشرکان شک و تردد کنندگان در دین باطل خود، تا آنکه آمد برای ایشان رسول و قرآن ، پس کسانی ایمان آوردند و کسانی که خلاف کردند آنها را نیز در دین ایشان شک و تردد پیدا شد متفرق شدند - معنی سوم اینکه نبودند کافران کتابیان و مشرکان جدا شدگان (دست بردار) مدح کردن و طلب کردن بعث رسول صل اللّه وعلیه وسلم را تا آنکه آن رسول آمد ، پس تفرق را آغاز کردند و مدح کردن آن رسول را ترک کردند تائید این معنی این است که کتابیان به نبی صل اللّه وعلیه وسلم استفتاح میکردند چنانچه در سوره بقره (۸۹) ذکر آن شده است و مشرکین عرب آمدن رسول را و قبول کردن آنرا وعده میدادند چنانچه در سوره فاطر (۴۲) است و به حدیث صحیح ثابت است که آنها پیش از بعثت رسول صل اللّه وعلیه وسلم او را امین و صادق می گفتند (الْبَيِّنَةُ) آن دلیل است که در وضاحت مانند صبح روشن کننده باشد که هر قدر باقی باشد روشنی آن بیشتر میگردد و مصداق آن رسول صل اللّه وعلیه وسلم است با قرآن -
[۳،۲] این تفسیر بینة است (يَتْلُو) معلوم شد که عبادت افضل خواندن قرآن و بیان کردن است - (صُحُفًا) یعنی آن وحی که در صحیفه ها است و نبی صل اللّه وعلیه وسلم آنهارا از یاد میخواند و مراد از آن صحف ملائک است چنانچه در سوره عبس (۱۴،۱۳) گذشته است (مُطَهَّرَةً) پاک است از مضمون شرک و کفر و از سخن های نامناسب و از غلطی (فِيهَا كُتُبٌ) مراد از آن احکام الٰهیه است (قَيِّمَةٌ) به معنی مستقیمة است یا مراد از کتب سوره ها است ار سببی که هر سوره قرآن به منزله کتاب است -