مِنْ شَرِّ الْوَسْوَاسِ الْخَنَّاسِ ﴿۴﴾ الَّذِي يُوَسْوِسُ فِي صُدُورِ النَّاسِ ﴿۵﴾ مِنَ الْجِنَّةِ وَالنَّاسِ ﴿۶﴾

از شر وسوسه کننده که پنهان شونده اند ﴿۴﴾
آنکه وسوسه می افگند در سینه های انسانان ﴿۵﴾
از جنیان و انسانان ﴿۶﴾

[۴] در این ذکر مستعاذمنه است و سه اوصاف آنرا ذکر کرده است اول (الْوَسْوَاسِ) وسوسه در عرف القاء پنهانی شر در نفس است یا به آواز پنهانی که صرف مسوس (کسیکه وسوسه به او میشود) می شنود یا بغیر از آواز اگر از جانب نفس باشد یا از جانب جن باشد یا از جانب انسی باشد و وقتیکه القاء پنهانی خیر باشد به او الهام گفته میشود - وصف دوم (الْخَنَّاسِ) از خنس ماخوذ است به پشت رفتن و پنهان شدن است بعد از اشکار شدن و در روایت ابن عباس رضی اللّه عنهما است که شیطان زانو زده بر دل ابن آدم پس وقتیکه این دل غافل شود او برای او وسوسه میاندازد و وقتیکه ذکر اللّه تعالٰی را میکند به عقب میشود و پنهان میشود - و در این وصف اشاره لطیف است که شیطان در اصل دشمن ضعیف است از سببی که مقابله ذکر اللّه تعالٰی را کرده نمیتواند -
[۵] این وصف سوم است (سوال) این صفت البته مانند اول است پس چرا دوباره ذکر کرد؟ (جواب) این است که اول صرف وسوسه انداختن است و در این ذکر محل وسوسه است که صدورالناس است - (سوال) وسوسه البته در دل می آید چنانچه از روایات دیگر معلوم است و مشهور نیز است پس اینجا ذکر سینه را چرا کرد؟ (جواب) سینه آستانه برای دل است دل محل برای ذکر اللّه تعالٰی است خاص است برای ذکر اللّه تعالٰی برای شیطان این توان را نمیدهد که به اندرون دل داخل گردد به واسطه این سینه به دل القاء میکند در (فِي صُدُورِ النَّاسِ) دو احتمال است اول اینکه معنی ظاهری مراد است و مراد این است که شیطان انسی و جنی کوشش میکند که وسوسه آن به دل انسان برسد - احتمال دوم این است که این ذکر محل است و مراد از آن حال است یعنی عقیده و ایمانیات پس مراد این است که شیطان جنی و انسی اول در باره عقیده بسیار وسوسه ها میاندازد به کفر و شرک انسان را می کشاند تا عقیده آن خراب شود و تمام اعمال آن به آن باطل میگردد پس این جمله (الَّذِي يُوَسْوِسُ) بعد از الوسواس تخصیص بعد التعمیم است -
[۶] این بیان برای الذی یوسوس است - یعنی وسوسه کنندگان به دو نوع اند یک نوع از جنیات اند و نوع دیگر از انسانها اند و تائید این در انعام (۱۱۲) است باز وسوسه شیطان انسی بواسطه گوش است که به این واسطه به دل میرساند و وسوسه شیطان جنی به طریقه های بسیار میباشد گاهی در جسم انسان داخل میشود به سینه میرسد و گاهی به شکل انسان ساخته میشود و در گوش او وسوسه میاندازد چنانچه در حدیث صحیح آمده است شیطانان از ملائیک سرگوشی بعضی سخن ها را میکنند باز در گوش کاهنان میاندازند وبه همراه آن صد دروغ دیگر میسازند -