لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّائِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ وَحِينَ الْبَأْسِ أُولَئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ ﴿۱۷۷﴾ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصَاصُ فِي الْقَتْلَى الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَالْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَالْأُنْثَى بِالْأُنْثَى فَمَنْ عُفِيَ لَهُ مِنْ أَخِيهِ شَيْءٌ فَاتِّبَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَأَدَاءٌ إِلَيْهِ بِإِحْسَانٍ ذَلِكَ تَخْفِيفٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَرَحْمَةٌ فَمَنِ اعْتَدَى بَعْدَ ذَلِكَ فَلَهُ عَذَابٌ أَلِيمٌ ﴿۱۷۸﴾

نیست تنها نیکوکاری (خاص) که بگردانید روی های خویش را جانب مشرق و مغرب و لیکن نیکی از کسیست که ایمان آورده به اللّه تعالیٰ و روز آخرت و ملائیک و کتابها و پیغمبران و بدهد مال را به دوستی خویشاوندان را و یتیمان را و مسکینان را و مسافرین را و سوال کنندگان را و در آزاد کردن گردن ها - و برپا میدارد نماز را و میدهد ذکات را و وفا کنندگان به عهد خویش وقتی که عهد کنند (ولایق صفت اند) صبرکنندگان در سختی (مالی) و در امراض و در وقت جنگ آن کسان آنانند که راست اند و آن کسان خاص ایشان پرهیزگاران اند ﴿۱۷۷﴾
ای مومنان فرض کرده شد بر شما (جاری کردن) قصاص در باره کشتگان ، آزاد قتل می گردد در بدل آزاد و غلام در بدل غلام و زن در بدل زن پس کسی که معاف شد اورا از طرف برادرش چیزی معاف ، پس لازم است گشتن به وی به طریقه خوب ولازم است ادائیگی به وی به نیکوئی این آسانیست از جانب پرودگار شما و مهربانیست پس کسیکه تجاوز کرد بعد از این پس اوراست عذاب دردناک ﴿۱۷۸﴾

[۱۷۷] از این آیت الی آیت (۲۷۴) حصه سوم است در باره جهاد و در این چهار باب است باب اول از این آیت الیٰ آیت (۱۹۵) است - در این ده امور است برای تهذیب الاخلاق پنج از عقیده و پنج به اعمال بدنی ومالی تعلق دارد اشاره است که اول صفا کردن نفس خویش ضروری است بعد چهار امور ذکر است برای سیاست مدنی ، قصاص ، وصیت حسنه ، روزه ، منع از مال های حرام و مقصد در این امنیت آوردن است ، یک امنیت نفسها است که یک ظاهری است مانند قصاص ، دوم اخلاقی است مانند روزه ، سوم امنیت مالها (ثروت) است و آن به وصیت صحیح است ، دوم به از مالهای حرام خود را نگه کردن است ، باز اعلان جنگ است به اداب آن و به ترغیب خرچ کردن - اهل کتاب مسئله قبله را معیار برای نیکی گردانیده بودند ، گرچه شرک می کردند و انکار رسول می کردند لیکن می گفتند که کسی به قبله روی میگرداند او جنتی است - در این آیت جواب داده شد که دارومدار نیکی و جنت به عقیده صحیح است صرف بر قبله نیست -
فایده: در شریعت ما اهل قبله به کسی گفته می شود که توحید ، رسالت و تمام ضروریات دین را قبول دارد و کعبه را قبله قبول دارد ، پس به او کافر گفته شده نمی تواند - پس کسی که کفر میکند یا شرک میکند و به قبله نماز ها نیز میخواند او مؤمن شده نمی تواند مرزائی که منکر ختم نبوت است و قبر پرست ، پیر پرست که به قبرها و پیرها سجده و عبادات می کنند (الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ) اینهارا به طریقه مثال ذکر کرده است مراد از آن طریقه شرعیه است (عَلَى حُبِّهِ) ضمیر (ه) راجع است به اللّه تعالیٰ یا راجع است به مال - محبت مال این است که مال قیمتی باشد یا پیش از جان کندن باشد (وَفِي الرِّقَابِ) که گردن کس بند باشد در غلامی یا در قرض - واین مال دادن نیز به سبب احتیاج این کسان و در وقت طاقت مالی دهنده واجب است (بِعَهْدِهِمْ) مراد از آن همه آن عهود است که از طرف اللّه تعالیٰ و رسول اللّه صل اللّه وعلیه وسلم است یا در بین یکدیگر است (الْبَأْسَاءِ) آن تکلیف های که به مال تعلق دارد (وَالضَّرَّاءِ) آن تکلیف های که به بدن تعلق دارد -
[۱۷۸] در این آیت حکم اول سیاست است که قصاص است ، یعنی قصاص را جاری کردن و به قصاص (قاتل) خود را سپردن فرض است بعد اختیار وارث است - به معنی اول (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ) خطاب است به حاکمان و به معنی دوم خطاب است به قاتلان لیکن در هردو حالت برای قایم کردن آن ضرورت به خلافت است از این سبب به مومنان عام خطاب است در (الْحُرُّ بِالْحُرِّ) اشاره است که قصاص به طاقتور و کمزور همه جاری کردن لازم است و سه اقسام ذکر شد - مردها و زنها و آزاد و غلامان (فَمَنْ عُفِيَ لَهُ مِنْ أَخِيهِ شَيْءٌ) مراد از اخیه مقتول است و اشاره است که به این قتل از اخوت (برادری) ایمان نمی برآید - (شَيْءٌ) در این اشاره است که در ورثه مقتول یکی معاف کند کامل معاف می گردد و در این برای ذکر دیت حاجت نیست زیرا که خون مسلمان از قصاص و دیت خالی شده نمی تواند -