الشَّهْرُ الْحَرَامُ بِالشَّهْرِ الْحَرَامِ وَالْحُرُمَاتُ قِصَاصٌ فَمَنِ اعْتَدَى عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَى عَلَيْكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ ﴿۱۹۴﴾ وَأَنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ وَأَحْسِنُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ ﴿۱۹۵﴾ وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ فَإِنْ أُحْصِرْتُمْ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ وَلَا تَحْلِقُوا رُءُوسَكُمْ حَتَّى يَبْلُغَ الْهَدْيُ مَحِلَّهُ فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ بِهِ أَذًى مِنْ رَأْسِهِ فَفِدْيَةٌ مِنْ صِيَامٍ أَوْ صَدَقَةٍ أَوْ نُسُكٍ فَإِذَا أَمِنْتُمْ فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ فَمَنْ لَمْ يَجِدْ فَصِيَامُ ثَلَاثَةِ أَيَّامٍ فِي الْحَجِّ وَسَبْعَةٍ إِذَا رَجَعْتُمْ تِلْكَ عَشَرَةٌ كَامِلَةٌ ذَلِكَ لِمَنْ لَمْ يَكُنْ أَهْلُهُ حَاضِرِي الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ ﴿۱۹۶﴾ الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِي الْحَجِّ وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ يَعْلَمْهُ اللَّهُ وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوَى وَاتَّقُونِ يَا أُولِي الْأَلْبَابِ ﴿۱۹۷﴾

(بی حرمتی) ماه عزت در بدل (بی حرمتی) ماه عزت است و دیگر عزتها قابل بدل اند ، پس کسی که تعدی کند بر شما پس شما تجاوز کنید بر او مانند آنچه تعدی کرده بر شما و بترسید از اللّه تعالیٰ و بدانید که هرآئینه اللّه تعالیٰ خاص با متقیان است ﴿۱۹۴﴾
و خرچ کنید در راه اللّه تعالیٰ و میفگنید خود را به دست های خود در هلاکت و عمل نیکو کنید هرآئینه اللّه تعالیٰ دوست میدارد نیکوکاران را ﴿۱۹۵﴾
و تمام کنید حج و عمره را خاص برای اللّه تعالیٰ ، پس اگر شما منع کرده شوید (از تمام کردن) پس آنچه آسان باشد از قربانی (لازم است) و متراشید سرهای خودرا را تا آن که برسد قربانی به جای حلال کردن خود ، پس هرکه باشد از شما مریض یا او را رنجی باشد از سرش (بر آن) عوض است از روزه (سه) یا صدقه (شش مسکینان) یا قربانی - پس چون ایمن شدید پس هر که نفع برداشت به ادای عمره با همراه حج ، پس آنچه آسان است از قربانی (لازم است) پس کسی که نیابد (قربانی) پس روزه است سه روز در ایام حج و هفت روز وقتی که باز گردید این ده روز کامل است (در بدله هدی) این حکم برای کسیست که نباشد اهل وی باشندگان مسجد حرام و بترسید از اللّه تعالیٰ و بدانید که اللّه تعالیٰ سخت عذاب دهنده است ﴿۱۹۶﴾
وقت احرام ماه های حج مقرر است ، پس کس که فرض کرد بر خود در این ماه ها حج را پس سخن های همبستری را نگوید ، و نه گناه کند و نه مناقشه کند در حج ، و آنچه میکنید از کار نیک میداند آنرا اللّه تعالیٰ ، و توشه گیرید با خود پس هرآئینه بهترین توشه خود را نگهداشتن است (از سوال و گناه) و بترسید از من ای صاحبان عقل صاف ﴿۱۹۷﴾

[۱۹۴] در این آیت نیز آداب قتال را ذکر می کند شهر حرام چهار ماه است ذوالقعده ، ذوالحجه ، محرم و رجب که در این9 شروع قتال منع است (وَالْحُرُمَاتُ) مطلب این است که کسی بی حرمتی دیگری را کرد بدنی یا مالی وغیره پس بدل آن در شرع است (فَمَنِ اعْتَدَى عَلَيْكُمْ) مثلاً در شهر حرام دشمن قتال به شما شروع کرد این یک اعتداء است (فَاعْتَدُوا) مراد از این انتقام گرفتن آن است بدون زیادت لیکن در اینجا اعتداء مشاکلةً گفت (مَعَ الْمُتَّقِينَ) این معیت خاصه است به معنی نصرت و امداد کردن -
[۱۹۵] این نیز از لوازمات قتال است زیرا بدون انفاق قتال شده نمی تواند (وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ) جان خویش را به هلاکت نه اندازید با ترک کردن جهاد و انفاق فی سبیل اللّه زیرا که این هردو ترک شود دشمنان به مسلمانان غالب می گردند پس مسلمانان را هلاک خواهند کرد (أَحْسِنُوا) به عقیده توحید و مطابق سنت عمل کردن را احسان عمل می گویند - یعنی قتال و انفاق را به اخلاص و اتباع سنت کنید -
[۱۹۶] ازاین آیت باب دوم است الی آیت (۲۱۴) دراین مسئله حج شش احکام آن و چهار قسم اشخاص را ذکر می کند و سه ترغیب برای جهاد است (وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ) یعنی قتال برای این کنید که مقام حج از تسلت کافران آزاد شود و حج کامل را در آن ادا کرده بتوانید کامل کردن این است که شرک در آن نباشد - بدعات و فسق و فجور در آن نباشد - و معنی لِلَّهِ این است که حج را یک میله فکر نکیند و برای ریا نکنید در آیت حکم اول احصار است و بعد از اتمام و از هدی و تمتع در آن ذکر است - احصار این است که برای حج و عمره احرام بسته شود و از سبب دشمن یا مرض ارکان آن را کامل کرده نمی تواند (وَلَا تَحْلِقُوا) یعنی در احرام گرفتن موی ها از جسم جایز نیست اگر چنین جنایت کند اگر چه از سبب مرض باشد باز هم فدیه لازم می گردد (مَحِلَّهُ) مراد از این آنجا است که در آن ذبح کردن هدی واجب است (أَذًى مِنْ رَأْسِهِ) در سر شپش شده باشد یا درد باشد (تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ) یعنی اول کارهای عمره را کند بعد از آن کارهای حج را کند این به تمتع و قران هردو شامل است (ذَلِكَ لِمَنْ) ذالک اشاره است به تمتع کردن و در نزد بعضی علماء راجع است به وجوب هدی (الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ) مراد از این تمام حرم مکه است -
[۱۹۷] در این آیت حکم دوم ذکر است وقت احرام حج ، محرمات حج و توشه (الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ) یعنی وقت احرام حج ماه شوال ، ذوالقعده و ده روز ذو الحجه است (فَرَضَ) بالای خود فرض کند به بسته کردن احرام (رَفَثَ) سخن های همبستری زن و در باره اسباب همبستری سخن می گویند یعنی سخن های شهوانی گفتن و شنیدن منع است و اینها علاوه از حج نیز منع است ولی در حالت حج گناه زیاد است (وَتَزَوَّدُوا) این ادب سفر حج است مقصد آن این است که حج را ذریعه سوال نه سازید (التَّقْوَى) این قدر توشه که انسان را از سوال نگه می دارد یا تقوی نفس را توشه اخروی بگرداند -