لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّكُمْ فَإِذَا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفَاتٍ فَاذْكُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ وَاذْكُرُوهُ كَمَا هَدَاكُمْ وَإِنْ كُنْتُمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّالِّينَ ﴿۱۹۸﴾ ثُمَّ أَفِيضُوا مِنْ حَيْثُ أَفَاضَ النَّاسُ وَاسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۱۹۹﴾ فَإِذَا قَضَيْتُمْ مَنَاسِكَكُمْ فَاذْكُرُوا اللَّهَ كَذِكْرِكُمْ آبَاءَكُمْ أَوْ أَشَدَّ ذِكْرًا فَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا وَمَا لَهُ فِي الْآخِرَةِ مِنْ خَلَاقٍ ﴿۲۰۰﴾ وَمِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ ﴿۲۰۱﴾
نیست بر شما گناه که طلب میکنید فضل پروردگار خود را (به تجارت) پس وقتی که برگشتید از عرفات پس یاد کنید اللّه تعالی را در نزد مشعر حرام و یاد کنید اللّه تعالی را به طریقه که آموخته شما را اللّه تعالی - و اگرچه بودید شما پیش از این بیشک از بی خبران ﴿۱۹۸﴾
باز (بشنوید) بازگردید از آنجا که باز می گردد مردم دیگر و بخشش بخواهید از اللّه تعالی ، هرآئینه اللّه تعالی بخشاینده مهربان است ﴿۱۹۹﴾
پس وقتی که تمام کردید احکام حج را پس یاد کنید اللّه تعالی را مانند یاد کردن شما پدران شما را بلکه بیشتر یاد کردن (اللّه تعالی را) پس بعضی از مردم کسیست که میگوید ای پرودگار ما بده به ما در دنیا (آنچه میدهید) و نیست او را در اخرت هیچ نصیب ﴿۲۰۰﴾
و بعضی از ایشان کسیست که می گوید ای پروردگار ما بده به ما در دنیا خوشحالی (با عمل نیک) و در آخرت خوشحالی (با جنت) و نگهدار ما را از عذاب آتش ﴿۲۰۱﴾
[۱۹۸] در این حکم سوم است - تجارت جایز است وقتی که توشه ختم شود - برای اینکه از سوال منع گردد رد است بر آن کسانی که در هنگام حج تجارت را حرام می پنداشتند و سوال را جایز می دانستند - وقوف در مزدلفه در مشعر حرام است ولی بعد از افاضه عرفات -
فایده: در این آیت امر ذکر دو دفعه است برای یک چند فایده (۱) برای ذکر زیاد اشاره است (۲) اول ذکر صبح مزدلفه و ذکر دوم در شب جمع دو نماز است - نماز شام و خفتن (۳) اول ذکر کردن و دوم طریقه ذکر-
[۱۹۹] در این حکم چهارم است وقوف در عرفات این در عمل قبل از وقوف مزدلفه است پس ثم برای تعقیب ذکری است در این رد است به رسم جاهلیت که قوم قریش در روز عرفه به عرفات نمی رفتند می گفتند که ما شریف و قوم دلیر هستیم - در این ما مانند مردم دیگر نیستیم از حرم بیرون نمی برائیم و زمین عرفات بیرون از حرم است -
[۲۰۰] در این حکم پنجم است وقوف در منی و جمره عقبه را به هفت سنگریزه زدن و اللّه اکبر گفتن در روز نحر - در این آیت رد است به طریقه جاهلیت که آنها در منی کلان های خویش را یاد می کردند به بزرگی - همچنین در تکلیف کلان ها و بزرگان خویش را یاد می کردند - پس اللّه تعالی فرمود که اللّه تعالی را یاد کنید کلان های خویش را یاد نه کنید - و این مطلب نیز شده می تواند مانند که کسی پدر خویش را یکی قبول می کند در آن شرکت را قبول ندارد همچنین یک اللّه تعالی را قبول کنید به آن شریک قبول نه کنید - و در این آیت قسم اول مردم ذکر شد که آنها بد بخت اند صرف برای دنیا حج می کنند - در هنگام حج از اللّه تعالی صرف دنیا می خواهند -
[۲۰۱] در این اقسام دوم مردم ذکرشد که نیک بخت اند دنیا و آخرت را می خواهند (حَسَنَةً) زندگی خوب آن است که برای آخرت و برای دین به مصرف برسد و برای این توفیق نیکی نیز گفته می شود - (وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً) مراد از این جنت است -