بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَجَعَلَ الظُّلُمَاتِ وَالنُّورَ ثُمَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ يَعْدِلُونَ ﴿۱﴾ هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ طِينٍ ثُمَّ قَضَى أَجَلًا وَأَجَلٌ مُسَمًّى عِنْدَهُ ثُمَّ أَنْتُمْ تَمْتَرُونَ ﴿۲﴾

همه صفت های خدایی بودن خاص اللّه تعالی راست آن ذاتیست که آفریده آسمانهارا و زمین را و پیدا کرده تاریکیها و روشنی را باز هم (سخن بعید است) این کافران با پرورودگار برابر میکنند مردم دیگر را ﴿۱﴾
خاص اللّه تعالی او ذاتیست که بیافرید شما را از گِل باز فیصله کرد وقت مرگ را ، و مدتی که مقرر است (برای همه مخلوق) در علم اللّه تعالی است باز هم شما شک میکنید ﴿۲﴾

سوره الأنعام

ربط: سوره الأنعام با سوره پیش اینست که در سوره پیش ترغیب بود برای وفا کردن عهدها که آنها در باره حلال و حرام بودند و رد بر شرک نصارا بود پس دراین سوره مقصد اصلی که توحید است تفصیل آنرا میکند با دلایل-
دعویٰ این سوره: ثابت کردن توحید است با دلایل عقلی و نقلی و رد است بر همه اقسام شرک و مشرکان همراه با طریقه تعلیم -
خلاصه سوره: در سوره دو باب است حصه اول الی ۱۱۷ است در آن رد است بر شرک اعتقادی و در این شش باب است باب اول الی (۱۱) است در این دعوی توحید و بر آن سه دلیل عقلی است و در هر یک سه امور است بعد زجر به سه طریقه است و بعد تخویف دنیوی است به سه طریقه و بعد جوابات سه سوال است و در اخیر تسلیت به سه طریقه است -

تفسیر

[۱] در این توحید است اول دلیل عقلی است که آن سه نوع است علوی ، سفلی و وسطی - (الظُّلُمَاتِ وَالنُّورَ) مراد از این عام است اگر محسوسی باشد مانند شب و روز یا معنوی باشد مانند شرک و توحید و جهل و علم (ثُمَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ) این زجر است برای منکرین و ثم برای تعقیب ذکری است یا برای استبعاد است (يَعْدِلُونَ) ازعدل است برای مساوات گفته میشود و بربهم متعلق است بر یعدلون یعنی دیگر مخلوقات را با رب خود مساوی میدانند یعنی شرک میکنند یا از عدل است و بربهم متعلق است بر کفورا یعنی عدول (روی می گردانند) از حق (ظُّلُمَاتِ) جمع ذکر کرده است زیرا که اسباب و اقسام و افراد آن بسیار است و نور یکی است -
[۲] این دلیل عقلی دوم است و مراد از (أَجَلًا) مرگ است و مراد از (أَجَلٌ) دوم وقت قیامت است ، و در این سه امور است (مِنْ طِينٍ) ماده اولی و اصلی همه انسانها همین است - یا مراد این است که پدر شما را از گِل افریده است در لفظ تین اشاره است که در انسان استعداد علم و کمال با محنت است چنانچه از گِل به محنت اشیاء خوب ساخته می شوند (قَضَى أَجَلًا) این از ولادت الی مرگ است (وَأَجَلٌ مُسَمًّى) این از مرگ الی بعث است این یک قول است دوم اینکه اجل اول نفس وقت مرگ و اجل دوم روز قیامت است - و این قول پسندیده است (تَمْتَرُونَ) از مریة ماخوذ است به معنی شک یا از مراء است به معنی جدال کردن و ثم برای استبعاد است -