وَالَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِنَا صُمٌّ وَبُكْمٌ فِي الظُّلُمَاتِ مَنْ يَشَإِ اللَّهُ يُضْلِلْهُ وَمَنْ يَشَأْ يَجْعَلْهُ عَلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ ﴿۳۹﴾ قُلْ أَرَأَيْتَكُمْ إِنْ أَتَاكُمْ عَذَابُ اللَّهِ أَوْ أَتَتْكُمُ السَّاعَةُ أَغَيْرَ اللَّهِ تَدْعُونَ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ ﴿۴۰﴾ بَلْ إِيَّاهُ تَدْعُونَ فَيَكْشِفُ مَا تَدْعُونَ إِلَيْهِ إِنْ شَاءَ وَتَنْسَوْنَ مَا تُشْرِكُونَ ﴿۴۱﴾

و آن کسانی که تکذیب میکنند آیات مارا ایشان کرانند گنگانند در تاریکی ها اند هرکرا خواهد اللّه تعالی گمراه کندش و هر کرا خواهد اللّه تعالی محکم گرداند اورا به راه راست ﴿۳۹﴾
بگو: خبر دهید من را اگر بیاید به شما عذاب اللّه تعالٰی یا بیاید به شما قیامت (یا مرگ) ایا بغیر اللّه تعالٰی دیگری را میخوانید اگر راستگو هستید (که قابل خواستن هستند) ﴿۴۰﴾
بلکه خاص اللّه تعالٰی را میخوانید پس دفع میکند (تکلیف را) آنچه دعا میکنید برای دفع آن اگر بخواهد اللّه تعالٰی و فراموش میکنید آنچه را که با اللّه تعالٰی شریک میکردید ﴿۴۱﴾

[۳۹] این تنبیه است که دواب و پرندگان به مصالح خود هدایت می یابند ولی کافران هدایت نمی یابند ، و در آیت پیش عموم علم اللّه تعالٰی ذکر شد پس در این آیت عموم مشیت اللّه تعالٰی را ذکر میکند (فِي الظُّلُمَاتِ) عطف نکرده است اشاره است که صرف صُمٌّ وَبُكْمٌ مانع از هدایت نیست بلکه با آن دخول در ظلمات زیاد سبب گمراهی است -
[۴۰] در این آیت دلیل عقلی دیگر است و در این رد بر شرک فی الدعا است وذکر جهالت مشرکین است که باوجودیکه در مصایب خاص اللّه تعالٰی را می خوانند باز هم به آن شرک میکنند چنانچه در آیت (۲۲) سوره یونس و در آیت (۶۷) سوره اسراء است (أَرَأَيْتَكُمْ) همزه برای استفهام تعجیبی است و رَاَیتَ به معنی ابصرت و عرفت است و مفعول آن پنهان است و تا ضمیر فاعل است و کم حرف خطاب است و اعراب نمیخواهد صرف بیان حال را میکند حاصل معنی این است اُاعرفت و ابصرت الحالة العجیبة فاخبرنی عنها (اگر شما خبر باشید از حال عجیبه پس من را اگاه سازید) (صَادِقِينَ) که این اصنام الِهَه اند -
[۴۱] از این اشکار گردید که مشرکین نیز در بعضی حالات از اللّه تعالٰی دعا میخواهند و یامدد میگویند (إِيَّاهُ تَدْعُونَ) شما خاص برای او دعا میکنید چنانچه در جاهای دیگر لفظ مخلصین امده است مانند آیت (۲۲) سوره یاسین (فَيَكْشِفُ) اشاره است که اللّه تعالٰی دعای مشرک را گاه گاهی از سبب عجز و تضرع قبول میکند و این برای امتحان او است -