قَالَ اخْرُجْ مِنْهَا مَذْءُومًا مَدْحُورًا لَمَنْ تَبِعَكَ مِنْهُمْ لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنْكُمْ أَجْمَعِينَ ﴿۱۸﴾ وَيَا آدَمُ اسْكُنْ أَنْتَ وَزَوْجُكَ الْجَنَّةَ فَكُلَا مِنْ حَيْثُ شِئْتُمَا وَلَا تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونَا مِنَ الظَّالِمِينَ ﴿۱۹﴾ فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّيْطَانُ لِيُبْدِيَ لَهُمَا مَا وُورِيَ عَنْهُمَا مِنْ سَوْآتِهِمَا وَقَالَ مَا نَهَاكُمَا رَبُّكُمَا عَنْ هَذِهِ الشَّجَرَةِ إِلَّا أَنْ تَكُونَا مَلَكَيْنِ أَوْ تَكُونَا مِنَ الْخَالِدِينَ ﴿۲۰﴾ وَقَاسَمَهُمَا إِنِّي لَكُمَا لَمِنَ النَّاصِحِينَ ﴿۲۱﴾

فرمود اللّه تعالٰی بیرون برو از اینجا نکوهیده مردود البته هر که پیروی کند از ایشان ترا البته پر کنم جهنم را از شما یکجا ﴿۱۸﴾
و ائ ادم ساکن شوید تو و زن تو در جنت پس بخورید از هرجا که میخواهید مشوید نزدیک به این درخت (به قصد) پس خواهید شد از گنهگاران ﴿۱۹﴾
پس وسوسه کرد به هردو شیطان (عاقبت اینست) تا اشکار کند برای ایشان آنچه پوشیده بود از ایشان از وجود ایشان و گفت منع نکرده است شما را پروردگار شما از این درخت از این سبب که شوید (صاحبان عمر طولانی) دو ملائک یا شوید از باشندگان جاوید ﴿۲۰﴾
و قسم خورد برای هر دو ایشان که یقیناً من به شما از خیرخواهانم ﴿۲۱﴾

[۱۸] در این آیت اجابت دعا ابلیس است به همراه تخویف با پیروی کردن او (اخْرُجْ) این اعاده بعد از عهد است یعنی اخرج اولی به طریقه فیصله الٰهی بود و دوم نافذ کردن امر است یا اولی اخراج از جنت دوم از آسمان (مَذْءُومًا) ذأم از ذم زیاده تر است در عیب یعنی بسیار عیب تر (مَدْحُورًا) در لغت به مردود گفته میشود و صیغه مفعول دلالت میکند که این بد گفتن و تحقیر کردن از هر جانب خواهد بود - (لَأَمْلَأَنَّ) اشاره است که برای تعذیب شدن در جهنم صرف پیروان ابلیس خواهد بود اگر به کفر و شرک باشند یا از سبب گناهان دیگر باشند نوع اول همیشه در جهنم خواهد بودند و نوع دوم همیشه نخواهد بودند -
[۱۹]این اظهار انعام الٰهی است به آن آدم علیه السلام که ابلیس به او به حقارت میدید این معطوف است به اخرج در آیت (۱۸) (وَلَا تَقْرَبَا) مراد نهی از قِربان قصد و عمد است که آن سبب ظلم است پس به همراه سهو و نسیان آدم ظلم آن ثابت نمیشود و تفصیل دیگر در سوره بقره گذشته است -
[۲۰] در این آیت تفصیل وسوسه ابلیس است و عاقبت عمل کردن به وسوسه ابلیس است - (فَوَسْوَسَ) سوال: چون ابلیس از جنت و آسمانها پائین شده بود پس چگونه به آدم علیه السلام وسوسه کرد؟ وقتیکه به ابلیس گفت اخرج و به آدم علیه السلام گفت اسکن پس ابلیس در وقت برآمدن به آدم علیه السلام این سخن را گفت و دلالت میکند به آن که فا در فوسوس برای اتصال می آید و هرکه میگوید که ابلیس در دروازه جنت ایستاد بود وبه آدم علیه السلام آواز داد این سخن بی دلیل است و کسانی که میگویند در دهن مار به جنت داخل شد این بدون دلیل و سخن اسرائیلی است (لَهُمَا) ودر آیت (۱۲۰) سوره طَهَ الیه ذکر است علت آنست که در اینجا از پیش الفاظ تثنیه ذکر است پس این را نیز تثنیه ذکر کرد و در سوره طه از پیش ذکر آدم است پس بعد نیز ضمیر مفرد را ذکر کرد پس وسوسه را به هردو کرده بود لیکن زن تابع شوهر است پس بعضی اوقات ذکر آن نمیشود (لِيُبْدِيَ) اکثر مفسرین گفته اند که لام برای عاقبت است از سببی که برای ابلیس این علم نبود که با این عورت ایشان اشکار میگردد واین نیز جایز است که لام علت باشد و شده میتواند که علم آن به ابلیس از پیش حاصل بود (سَوْآتِهِمَا) سوء به آن حصه جسم گفته میشود که با اشکار شدن آن انسان فطرتاً خفه میشود پس عورت است (مَا وُورِيَ) اشاره است که عورت انسان طبعاً پنهان میباشد و طبعاً اشکار شدن آنرا بد میداند از این سبب صیغه مجهول را ذکر کرد (أَنْ تَكُونَا مَلَكَيْنِ) این به طریقه تشبیه مراد است یا به طریقه قلب حقیقت نیز احتمال دارد و تشبیه به ملائک در بسیار صفات است که به خوراک محتاج نخواهد بودی و هر نوع اشکال را اختیار خواهد کردی و به پرواز کردن قدرت خواهد داشتی و عمرهای شما نیز طولانی خواهد شد این نیز صفات مرغوب است که انسان آنرا میخواهد (أَوْ تَكُونَا مِنَ الْخَالِدِينَ) این زیادت بر ماقبل است و به معنی دیگر است یعنی از فنا و مرگ نجات خواهید یافت این نیز چیز مرغوب انسان است ودر سوره طه صرف سخن آخری را ذکر کرده است چون سوره اعزاف سوره تفصیلی است در این تفصیل را ذکر کرده است و در سوره طه اختصار مقصد است از این سبب مرغوب آخری را ذکر کرده است -
[۲۱] (قَاسَمَهُمَا) این صیغه در اینجا برای مبالغه است یعنی قسم سخت کرد قسم برای تاکید وسوسه کردن است و این را مطلق ذکر کرد لیکن مراد از این قسم باللّه است و ابلیس اولین آن کسی است که به اللّه تعالٰی به دروغ قسم کرده است و گمان آدم علیه السلام نیز این بود که هیچ کسی به اللّه تعالٰی قسم دروغین نمیکند -