وَإِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً قَالُوا وَجَدْنَا عَلَيْهَا آبَاءَنَا وَاللَّهُ أَمَرَنَا بِهَا قُلْ إِنَّ اللَّهَ لَا يَأْمُرُ بِالْفَحْشَاءِ أَتَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ ﴿۲۸﴾ قُلْ أَمَرَ رَبِّي بِالْقِسْطِ وَأَقِيمُوا وُجُوهَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَادْعُوهُ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ كَمَا بَدَأَكُمْ تَعُودُونَ ﴿۲۹﴾ فَرِيقًا هَدَى وَفَرِيقًا حَقَّ عَلَيْهِمُ الضَّلَالَةُ إِنَّهُمُ اتَّخَذُوا الشَّيَاطِينَ أَوْلِيَاءَ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَيَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ ﴿۳۰﴾

و چون بکنند عمل زشت میگویند یافته ایم بر این کار پدران خود را و اللّه تعالٰی فرموده است ما را بر این بگو هر آئینه اللّه تعالٰی حکم نمیدهد بر کار زشت آیا میگوئید بر اللّه تعالٰی آن سخنانی که نمیدانید ﴿۲۸﴾
بگو حکم داده پروردگار من به عدل و راست کنید روی های خود را به اللّه تعالٰی در وقت هر سجده و دعا بخواهید از او اخلاص کننده هستید به او در خواستن مانند که بیافرید شما را بار اول باز خواهد گردانید شما را ﴿۲۹﴾
یک گروه را هدایت کرده و بر گروه دیگر ثابت شده بر ایشان گمراهی هرآئینه ایشان گرفتن شیاطین را دوستان (برای پیروی) بجز اللّه تعالٰی و پنداشتند که ایشان راه یافتگانند ﴿۳۰﴾

[۲۸] (فَاحِشَةً) این لفظ عام است به هر کار زشت شامل است ، ولی در اینجا اشاره است که مشرکین طواف بیت اللّه را برهنه میکردند مردان در روز و زنان در شب و بالای عورت خاصه خویش در پیش و پشت دست های خود را میگرفتند - ایشان در حج لباس را بر خود حرام می دانستند و غذاهای چرب را بر خود حرام کرده بودند - و این تحریمات غیراللّه است پس در این آیت رد است بر دو دلیل مشرکین دلیل اول پیروی کلان های خویش دوم نسبت کردن آن به اللّه تعالٰی - دلیل اول اشکار باطل است بر رد آن ضرورتی نیست و بر دلیل دوم رد تفصیلی میکند اول اینکه (قُلْ إِنَّ) دوم اینکه (أَتَقُولُونَ) یعنی این افتراء است (مَا لَا تَعْلَمُونَ) مراد از علم دلیل قرآن و حدیث است پس اگر این در نزد کسی نباشد و میگوید قال اللّه و امراللّّه پس این دروغ گفتن بر اللّه تعالٰی است -
[۲۹] این دلیل سوم برای رد بر دلیل مشرکین است - مطلب اینست که اللّه تعالٰی هر حکمی کرده است اورا بجا آورید (بِالْقِسْطِ) قسط در اصل حصه است یعنی به صاحبان حق حصه های مناسب ایشان را دادن پس حصه مناسب برای اللّه تعالٰی توحید است این از ابن عباس رضی اللّه عنهما نقل است (وَأَقِيمُوا) با این اللّه تعالٰی مراد است (مَسْجِدٍ) مراد از آن سجده است یعنی سجده را به اللّه تعالٰی خاص کنید این نیز رد بر مشرکین است که به غیراللّه سجده میکنند یا مراد از مسجد جماعت و جای نماز خواندن است پس معنی این است که خاص به کعبه روی بگردانید در هر جای خواندن نماز (وَادْعُوهُ) در این رد بر شرک فی الدعا است (مُخْلِصِينَ) مراد از اخلاص حفاظت از شرک و تشبیه است (كَمَا بَدَأَكُمْ) در این تخویف با بعث بعد الموت است و فایده لفظ كَمَا آن است که برهنه بدون پاه پوش و بدون ختنه دوباره آفریده خواهید شد چنانچه آفریدن اولی چنین بود -
[۳۰] (فَرِيقًا) حال است از ضمیر تعودون یا از ضمیر بدءکم و مراد اینست که در تقدیر کسانی هدایت است و برای کسی گمراهی است پس در قیامت دو گروه خواهند بود (إِنَّهُمُ اتَّخَذُوا) این متعلق به فریق بعدی است یعنی سبب گمراهی صرف تقدیر نیست بلکه پیروی شیاطین است -