وَإِذْ قَالَتْ أُمَّةٌ مِنْهُمْ لِمَ تَعِظُونَ قَوْمًا اللَّهُ مُهْلِكُهُمْ أَوْ مُعَذِّبُهُمْ عَذَابًا شَدِيدًا قَالُوا مَعْذِرَةً إِلَى رَبِّكُمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ ﴿۱۶۴﴾ فَلَمَّا نَسُوا مَا ذُكِّرُوا بِهِ أَنْجَيْنَا الَّذِينَ يَنْهَوْنَ عَنِ السُّوءِ وَأَخَذْنَا الَّذِينَ ظَلَمُوا بِعَذَابٍ بَئِيسٍ بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ ﴿۱۶۵﴾ فَلَمَّا عَتَوْا عَنْ مَا نُهُوا عَنْهُ قُلْنَا لَهُمْ كُونُوا قِرَدَةً خَاسِئِينَ ﴿۱۶۶﴾ وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكَ لَيَبْعَثَنَّ عَلَيْهِمْ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ مَنْ يَسُومُهُمْ سُوءَ الْعَذَابِ إِنَّ رَبَّكَ لَسَرِيعُ الْعِقَابِ وَإِنَّهُ لَغَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۱۶۷﴾
و وقتیکه گفت یک گروهی از ایشان چرا پند میدهید آن قومی را که اللّه تعالٰی هلاک خواهد کرد ایشان را یا عذاب خواهد کرد ایشان را عذاب سخت ایشان گفتند برای پیش کردن عذر به پروردگار شما و امید است که ایشان نجات یابند ﴿۱۶۴﴾
پس وقتیکه فراموش کردند آن حکمی را که بیان شد ایشان را نجات دادیم کسانی را که منع میکردند از بدی و گرفتار کردیم آنهای را که ظلم کردند به عذاب سخت به سبب آنچه نافرمانی میکردند ﴿۱۶۵﴾
پس چون نافرمانی کردند از آنچه منع کرده شد ایشان را از آن گفتیم ایشان را شوید بوزینگان ذلیل ﴿۱۶۶﴾
و چون اعلان کرد پروردگار تو البته بفرستد بر ایشان تا روز قیامت کسی را که برساند با ایشان عذاب بد هرأئینه پروردگار تو زود عذاب کننده است و هرآئینه او آمرزنده مهربان است ﴿۱۶۷﴾
[۱۶۴] این آیت دلالت میکند که آن مردم سه گروه شدند یک گروه منع میکرد از این حیله و گروه دوم منع میکردند آنها را از تبلبغ این مسئله پس آن گروه پیش برای ایشان جواب دادند که در این بیان کردن دو نفع است یک نفع ادا کردن مسئولیت ما است که اللّه تعالٰی این مسئولیت را از دوش ما آزاد میسازد و فایده دوم امید است که این مردم پند بگیرند و از این گناه خود را نگه دارند و گروه سوم آنها بودند که این حیله را میکردند پس در آیت (۱۶۳) ذکر حیله کنندگان بود و در آیت (۱۶۴) ذکر گروه دوم است که (که صراحة از پند دادن منع میکردند) و گروه سوم در آن ضمناً ذکر شده است -
[۱۶۵] این آیت دلالت میکند بر اینکه از عذاب صرف گروه اولی نجات یافته است و بالای گروه دوم نیز سخت عذاب آمده است که علم آن نزد اللّه تعالٰی است - پس در این آیت مراد از (الَّذِينَ ظَلَمُوا) آن گروه دوم است - این قول را قرطبی از ابن عباس روایت کرده است اگر چه از او روایتی برخلاف این نیز است -
[۱۶۶] در این آیت عذاب گروه سوم ذکر است و جرم ایشان از گروه دوم زیاد بود زیرا در باره آنها لفظ (عَتَوْا) فرمود و عذاب ایشان از آنها سخت تر بود -
فایده: چون با حیله مسخ دین می آید از این سبب عذاب به همراه مسخ داده شد برای مناسبت -
[۱۶۷] در آیت ترساندن دنیوی است برای کسانیکه دین اللّه تعالٰی را تبدیل میکنند با همراه حیله وغیره که برآنها حاکمان مقرر خواهد شد که ایشان را ذلیل کنند و جزیه از ایشان خواهند گرفت -