فَسِيحُوا فِي الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِي اللَّهِ وَأَنَّ اللَّهَ مُخْزِي الْكَافِرِينَ ﴿۲﴾ وَأَذَانٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ أَنَّ اللَّهَ بَرِيءٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ وَرَسُولُهُ فَإِنْ تُبْتُمْ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَإِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِي اللَّهِ وَبَشِّرِ الَّذِينَ كَفَرُوا بِعَذَابٍ أَلِيمٍ ﴿۳﴾ إِلَّا الَّذِينَ عَاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ ثُمَّ لَمْ يَنْقُصُوكُمْ شَيْئًا وَلَمْ يُظَاهِرُوا عَلَيْكُمْ أَحَدًا فَأَتِمُّوا إِلَيْهِمْ عَهْدَهُمْ إِلَى مُدَّتِهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ ﴿۴﴾

پس بگردید در زمین چهار ماه و بدانید که بیشک شما عاجز کننده اللّه تعالٰی نیستید و به تحقیق اللّه تعالٰی رسوا کننده کفار است ﴿ ۲ ﴾
و اعلان است از اللّه تعالٰی و رسولش برای مردم در روز حج اکبر به تحقیق اللّه تعالٰی بیزار است از مشرکان و رسولش (نیز بیزار است) پس اگر توبه کنید (از شرک) پس آن خیر است برای شما و اگر اعراض کردید پس به تحقیق شما نیستید عاجز کنندگان اللّه تعالٰی را و مژده ده آن کسانی را که کافر شدند به عذاب دردناک ﴿ ۳ ﴾
مگر آنهای که عهد کرده اید با ایشان از مشرکین باز کمی نکردند با شما هیچ چیز و مدد نکردند به مقابله شما کسی را پس تمام کنید با ایشان عهد ایشان را تا مدت مقرر ایشان بیشک اللّه تعالٰی دوست دارد پرهیزگاران را (از بی عهدی) ﴿ ۴ ﴾

[۲] در این آیت حکم دوم مشرکین است که آن مهلت چهار ماه است - شوال ، ذوالقعده ، ذوالحجة و محرم زیرا که از اظهری نقل است که این سوره در اول ماه شوال نازل شده است قول دوم آنست که از حج اکبر چهار ماه حساب میگردد الی اخیر ربیع الثانی لیکن قول اول پسندیده است به قرینه آیت (۵) - و این مهلت برای فکر کردن است برای آنکه ایمان بیاورند (وَاعْلَمُوا) با این دو وهم را دفع میکند اول اینکه آیا این مهلت از وجه عجز از اللّه تعالٰی است از مقابله در مقابل آنها؟ جواب: شد با (أَنَّكُمْ غَيْرُ) - وهم دوم اینست که این مهلت دلالت میکند به عزت و اکرام ایشان؟ پس جواب داده شد (وَأَنَّ اللَّهَ مُخْزِي الْكَافِرِينَ) -
[۳] در این آیت اعلان برائت ذکر است بعد از فیصله برائت برای مشرکین محاربین که آنها عهد کرده بودند - چون این اعلان در روز حج بود و از آن الی حج چهار ماه نمانده بود از این سبب در این آیت ذکر چهار ماه نشده است - سوال در آیت اول الی الذین عاهدتم آه ذکر است و در این الی الناس ذکر است؟ جواب: آن برائت خاص است به آن معاهدین که عهد را شکستانده بودند و این اعلان عام است به تمام مشرکین اگر معاهد باشند یا نباشند بلکه در شنیدن اعلان مومنین نیز شامل اند (وَرَسُولُهُ) این به رفع به (پیش) است مبتداء است خبر آن خذف است یا عطف است بر محل اسم أَنَّ (فَإِنْ تُبْتُمْ) در این ترغیب به توبه کردن است در زمانه مهلت (فَاعْلَمُوا) در این تهدید مقصد است و در آیت (۲) دفع وهم مقصد بود چنانچه پیش گذشت (وَبَشِّرِ) بشارت را به طریقه تحکم (تمسخر) گفته است (بِعَذَابٍ أَلِيمٍ) در دنیا به قتل و قید کردن و در آخرت به عذاب ابدی -
[۴] در این آیت نوع دوم مشرکان ذکر است و به آنها معاهدین گفته میشود با عهد موجل از سببی که ایشان عهد خود را نقض نکرده اند و ایشان دو قبیله بودند یکی بنوضمره دوم کنانه ، حکم آنها آنست که عهد آنها را تمام کنید الی مدتی که مقرر شده است و در عهد ایشان نُه (۹) ماه باقی مانده بود - لیکن برای آنها دو شرط است (۱) لم ینقصوکم (۲) لم یظاهروا - و حکم آنها ذکر است به این قول که (فَأَتِمُّوا) و (إِنَّ اللَّهَ) این علت برای أَتِمُّوا است و این دلیل است که بر عهد وفا کردن عمل تقویٰ است -