أَلَا تُقَاتِلُونَ قَوْمًا نَكَثُوا أَيْمَانَهُمْ وَهَمُّوا بِإِخْرَاجِ الرَّسُولِ وَهُمْ بَدَءُوكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ أَتَخْشَوْنَهُمْ فَاللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشَوْهُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ ﴿۱۳﴾ قَاتِلُوهُمْ يُعَذِّبْهُمُ اللَّهُ بِأَيْدِيكُمْ وَيُخْزِهِمْ وَيَنْصُرْكُمْ عَلَيْهِمْ وَيَشْفِ صُدُورَ قَوْمٍ مُؤْمِنِينَ ﴿۱۴﴾ وَيُذْهِبْ غَيْظَ قُلُوبِهِمْ وَيَتُوبُ اللَّهُ عَلَى مَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ﴿۱۵﴾ أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تُتْرَكُوا وَلَمَّا يَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِينَ جَاهَدُوا مِنْكُمْ وَلَمْ يَتَّخِذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلَا رَسُولِهِ وَلَا الْمُؤْمِنِينَ وَلِيجَةً وَاللَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ ﴿۱۶﴾

آیا جنگ نمیکنید با قومی که شکستند قسم های خود را و کوشش کرده بودند به کشیدن رسول صل اللّه وعلیه وسلم و ایشان ابتداء کردند (به جنگ کردن) اول بار آیا میترسید از ایشان پس اللّه سزاوارتر است که بترسید از او زیرا که شما مومنان هستید ﴿ ۱۳ ﴾
جنگ کنید با ایشان تا عذاب کند ایشان را اللّه تعالٰی به دستهای تان و رسوا کند آنها را و مدد کند شما را در مقابله ایشان و شفا دهد سینه های قوم مومنان را ﴿ ۱۴ ﴾
و دور خواهد کرد غصه را از دل کافران و مهربانی خواهد کرد بر هر که خواهد (به توفیق ایمان) و اللّه تعالٰی داناست با حکمت است ﴿ ۱۵ ﴾
آیا می پندارید که گذاشته شوید (بدون امتحان) و اشکار نساخته اللّه تعالٰی آن کسانی را که جهاد کردند از شما و نگرفتند بجز اللّه تعالٰی و بجز رسول او و بجز مومنان رازدار دوست و اللّه تعالٰی خبردار است به آنچه میکنید ﴿ ۱۶ ﴾

[۱۳] در این دو صفات دیگر است و ترغیب به مومنان است بر قتال این مشرکین که در آنها این صفات موجود باشد و ترغیب به پنج طریقه است (۱) لفظ اَلاَ برای تحضیض (۲) ذکر دو علل (۳) اتخشونهم (۴) فاللّه احق (۵) ان کنتم مومنین (وَهَمُّوا) هَمُ به معنی کوشش کردن است زیرا صرف هَم که گناه نیست و مراد از (بِإِخْرَاجِ) اخراج از مکه است و در آن هَم ایشان کامیاب شدند یا اخراج از مدینه و ایشان در آن کامیاب نشدند -
[۱۴] در این آیت اعلان قتال است بعد از بیان اسباب آن و چهار فایده آنرا ذکر میکند - (يُعَذِّبْهُمُ) مراد از آن قتل کردن است (وَيُخْزِهِمْ) شامل است به قید کردن و ذلیل کردن (يَشْفِ) مراد از یشف خوشی دل است -
[۱۵] در این دو فایده قتال ذکر است و ضمیر (قُلُوبِهِمْ) به کافران راجع است (وَيَتُوبُ) این کلام مستانف است ریرا مرفوع است -
[۱۶] در این ترغیب به جهاد است - مطلب این است که اللّه تعالٰی مومنان را بدون امتحان نمی گذارد چنانچه امتحان ایشان به دو طریقه میباشد یکی جهاد دوم برائت از مشرکین (وَلَمْ يَتَّخِذُوا) این جمله را از سببی آورد که در این سوره اعلان برائت بود و برائت گفته میشود که با ایشان تعلقات قطع شود (وَلِيجَةً) فرا گفته است که ولیجة به دوستی راز گفته میشود و راغب گفته است که ولیجة هر آن کسی شده میتواند که با او اعتماد شود -