وَالسَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَالْأَنْصَارِ وَالَّذِينَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسَانٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي تَحْتَهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ ﴿۱۰۰﴾ وَمِمَّنْ حَوْلَكُمْ مِنَ الْأَعْرَابِ مُنَافِقُونَ وَمِنْ أَهْلِ الْمَدِينَةِ مَرَدُوا عَلَى النِّفَاقِ لَا تَعْلَمُهُمْ نَحْنُ نَعْلَمُهُمْ سَنُعَذِّبُهُمْ مَرَّتَيْنِ ثُمَّ يُرَدُّونَ إِلَى عَذَابٍ عَظِيمٍ ﴿۱۰۱﴾
و سبقت کنندگان بسوی ایمان که پشینییان اند از مهاجرین و انصار و آنهای که پیروی میکنند ایشان را به گفتن سخن نیکو راضی است اللّه تعالٰی از ایشان و راضی اند ایشان از او و مهیا ساخته برای ایشان جنت ها که جاری است زیر آنها جویها همیشه میباشند ایشان در آن همیشه این است کامیابی بزرگ ﴿ ۱۰۰ ﴾
و بعضی از آنهای که گرداگرد شمایند از بادیه نشینان منافقان اند و بعضی از اهل مدینه سختر اند در نفاق نمیدانید ایشان را ما میدانیم اوشانرا زود عذاب کنیم ایشان را دو مرتبه پس باز گردانیده شوند بسوی عذاب بزرگ ﴿ ۱۰۱ ﴾
[۱۰۰]
از اینجا الی اخیر سوره حصه چهارم است ودر این سه نوع صحابه کرام ذکر است در واقعه تبوک - یک نوع مجاهدین نوع دوم باقی ماندگان از جهاد و زود توبه کنندگان و نوع سوم باقی ماندگان از جهاد و به تعویق انداختگان توبه - و در این حصه ترغیبات به جهاد است و تنبیه به منافقین برای اعمال ناکاره آنهاست و در اخیر صدق رسول صل اللّه وعلیه وسلم و دعویٰ توحید است ، در این آیت بزرگی شان و مژده در رضا بودن اللّه تعالٰی و به جنت ها برای همه صحابه رضی اللّه وعنهم اجمعین ذکر است - و همچنان کسانیکه تابع صحابه کرام اند با آنکه مدح صحابه کرام را میکنند - در این آیت دو قول است اول اینکه از السابقون آن صحابه کرام مراد اند که از همه پیش تر صفت ایمان ، هجرت و نصرت را حاصل کرده اند و از والذین اتبعونه مراد دیگر صحابه کرام اند که بعداً ایمان آورده اند و قول دوم آنست که مراد از السابقون الاولون همه صحابه کرام اند چنانچه الواجدی در تفسیر الوجیز ذکر کرده است که همه صحابه کرام پیش تر اند از امت در ایمان آوردن و در صحبت و در رویت نبی صل اللّه وعلیه وسلم و از وَالَّذِينَ اتَّبَعُو مردمان بعدی اند به شرط اتباع و احسان تا روز قیامت پس بنابر قول اولی در این آیت به تفاوت مرتبه های صحابه کرام نیز اشاره است - یک نوع آنها وَالسَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ و نوع دوم بعداً ایمان آورندگان (بِإِحْسَانٍ ) معنی آنست که پیروی میکنند صحابه کرام را با گفتن سخن نیکو در باره آنها پس با این لفظ آن کسان خارج شدند که ایشان عیوب صحابه کرام را بیان میکنند و بر آنها طعن میکنند مانند شیعه ها و روافض و غیره -
نکته: از سبب تاکید بشارت از تحتها من را انداخته است که دلالت میکند به قربت زیاد از بودن در زیر آن -
[۱۰۱] در این آیت ذکر منافقین است و ترساندن ایشان به عذاب است و ربط آن به آیت پیش ربط مقابله است یعنی در مقابل صحابه کرام منافقین اند (لَا تَعْلَمُهُمْ) الوسی و قرطبی گفته اند که این آیت دلیل صریح بر این سخن است که پیغمبر پاک الی وقت اخیر غیب را نمیدانست از سببی که این سوره از آن سوره هاست که در سال نهم و دهم هجرت نازل شده است - دیگر این دلیل بر این سخن است که هیچ کسی بر هیچ کس حکم یقینی را نمیتواند که این جنتی یا جهمنی است به جز از آن کسانیکه رسول اللّه صل اللّه وعلیه وسلم در باره ایشان خبر داده است (سَنُعَذِّبُهُمْ مَرَّتَيْنِ) در این یک عذاب دنیوی است و دوم عذاب قبر است (ثُمَّ يُرَدُّونَ) مراد از آن عذاب قیامت است این چنین الواجدی در الوجیز و ابن کثیر ذکر کرده اند -