وَلَوْ شَاءَ رَبُّكَ لَآمَنَ مَنْ فِي الْأَرْضِ كُلُّهُمْ جَمِيعًا أَفَأَنْتَ تُكْرِهُ النَّاسَ حَتَّى يَكُونُوا مُؤْمِنِينَ ﴿۹۹﴾ وَمَا كَانَ لِنَفْسٍ أَنْ تُؤْمِنَ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ وَيَجْعَلُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِينَ لَا يَعْقِلُونَ ﴿۱۰۰﴾ قُلِ انْظُرُوا مَاذَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا تُغْنِي الْآيَاتُ وَالنُّذُرُ عَنْ قَوْمٍ لَا يُؤْمِنُونَ ﴿۱۰۱﴾

و اگر خواستی پروردگار تو هرآئینه ایمان می آورد هرکه در زمین است همه ایشان یکجا آیا تو زور میتوانی مردمان را تا گردند مومنان ﴿ ۹۹ ﴾
و نیست هیچکسی را که ایمان آرد مگر به توفیق اللّه تعالٰی و می افگند اللّه تعالٰی پلیتی را بر آنهای که که عقل ندارند ﴿ ۱۰۰ ﴾
بگو ببینید چگونه دلایل توحید است در آسمانها و زمین وفایده نمیدهد دلایل و ترسانندگان برای قومی که ایمان نمی آرند ﴿ ۱۰۱ ﴾

[۹۹] در این آیت دلداری برای پیغمبر است که ایمان این مردمان به مشیت اللّه تعالٰی است مشیت وزور تو در آن نیست (شَاءَ رَبُّكَ) یعنی ایمان ایشان به مشیت اللّه تعالٰی است و مراد از مشیت ، مشیت لطف و مهربانی است لیکن اللّه تعالٰی این مشیت را در باره همه نکرده است بلکه برای کسانی ایمان را در تقدیر ایشان نوشته است پس صرف ایشان می آرند و معتزله میگویند مراد از آن مشیت جبری است یعنی جبر از جانب اللّه تعالٰی نیست به خواست خود هر کسی است و ایشان تقدیر را قبول ندارند -
[۱۰۰] این آیت تفصیل ماقبل است یعنی مشیت ایمان آوردن همه را اللّه تعالٰی نکرده است بلکه بعضی به اذن اللّه تعالٰی ایمان می آورند و بعضی را در پلیتی شرک باقی می گذارد و در این آیت نیز تسلی به پیغمبر است که ایمان مردم به توفیق اللّه تعالٰی است و مردم که حق را نمیدانند پس ایشانرا در پلیتی شرک و کفر می اندازد در اینجا مراد از اِذنِ تقدیر الٰهی و توفیق است و مراد از رِجسَ شرک یا عذاب است -
[۱۰۱] در این آیت دعوت به منکرین است برای تفکر کردن در دلایل عقلی و باز تنبیه است به نه آوردن ایمان از سبب عناد - و در این آیت دلیل است که انسان مجبور محض نیز نیست بلکه او مکلف است به نظر و تفکر کردن برای حاصل کردن هدایت (لَا يُؤْمِنُونَ) مراد از آن ضد و عناد کنندگان است -