وَمَا كَانَ رَبُّكَ لِيُهْلِكَ الْقُرَى بِظُلْمٍ وَأَهْلُهَا مُصْلِحُونَ ﴿۱۱۷﴾ وَلَوْ شَاءَ رَبُّكَ لَجَعَلَ النَّاسَ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَا يَزَالُونَ مُخْتَلِفِينَ ﴿۱۱۸﴾ إِلَّا مَنْ رَحِمَ رَبُّكَ وَلِذَلِكَ خَلَقَهُمْ وَتَمَّتْ كَلِمَةُ رَبِّكَ لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ الْجِنَّةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ ﴿۱۱۹﴾

و نیست پروردگار تو که هلاک کند اهل ده ها را ازسبب ظلم ایشان و حال آنکه باشندگان ایشان مصلح باشند ﴿ ۱۱۷ ﴾
و اگر خواستی پروردگارتو البته گردانیدی مردمان را یک گروه و همیشه می باشند اختلاف کنندگان ﴿ ۱۱۸ ﴾
مگر آن کسانیکه پرودگار تو بر ایشان رحمت کند و برای این آفریده ایشانرا و تمام شده فیصله پروردگار تو که البته پرکنم جهنم را از جنیات و انسانها همه یکجا ﴿ ۱۱۹ ﴾

[۱۱۷] در این آیت فایده دعوت کردن را ذکر کرده است از سببی که مراد از مصلحین دعوت کنندگان حق اند یعنی عادت الٰهیه جاری است که تاوقتیکه در یک ده دعوت کنندگان موجود باشند برای ده آنها از سبب شرک وغیره آنها عذاب نمیدهد چنین در آیت (۱۳۲) سوره انعام گذشته است - پس مراد از أَهْلُهَا بعضی اهل اند یعنی دعوت کننده حق و بعضی مفسرین نوشته اند که مراد ازاهل کافران اند و مراد از مصلحون اصلاح کردن معاملات اند یعنی اینکه صرف بر شرک عذاب استیصالی نمیدهد تا آنکه ایشان ظلم را آعاز کنند -
[۱۱۸] در آیت اشاره است که کار مصلحین بدون مشیت اللّه تعالٰی فایده داده نمیتواند چون اللّه تعالٰی اراده اینرا نکرده است که همه مردم به یک دین جمع شوند از این سبب مردم به ادیان و گروه های مختلف تقسیم شده اند و مراد از این اختلاف باطل پرستان است در بین خود که هر یک گروه بر باطل می باشند -
[۱۱۹] مراد از این مومانان موحدین اند که در بین ایشان اختلاف عقیده و اختلاف اصولی نیست و اختلاف فرعی در حقیقت اختلاف نیست بلکه حقیقت و فراخی است (رَحِمَ رَبُّكَ) مراد از رحمت توفیق هدایت و حق است (وَلِذَلِكَ خَلَقَهُمْ) اشاره به اختلاف و رحمت هردو است یعنی کسانی را برای اختلاف و کسانی را برای رحمت آفریده است و درراین اشاره به تقدیر است (لَأَمْلَأَنَّ) یعنی بغیر از انس و جن دیگران را نمی اندازد - لَأَمْلَأَنَّ تفسیر كَلِمَةُ است و این دلیل است که برای جنت و جهنم تقدیر انسانها و جنیات از پیش شده است و در این مورد بسیار احادیث صحیحه آمده است و مراد از الجنة والناس آن مختلفین اند -