وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ آمِنًا وَاجْنُبْنِي وَبَنِيَّ أَنْ نَعْبُدَ الْأَصْنَامَ ﴿۳۵﴾ رَبِّ إِنَّهُنَّ أَضْلَلْنَ كَثِيرًا مِنَ النَّاسِ فَمَنْ تَبِعَنِي فَإِنَّهُ مِنِّي وَمَنْ عَصَانِي فَإِنَّكَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۳۶﴾ رَبَّنَا إِنِّي أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّيَّتِي بِوَادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ عِنْدَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِيُقِيمُوا الصَّلَاةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ وَارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُونَ ﴿۳۷﴾

و وقتیکه گفت ابراهیم علیه السلام ائ پروردگار من بگردان این شهر را جای امن و دور دار مرا و فرزندان مرا از عبودیت غیراللّه ﴿ ۳۵ ﴾
ائ پروردگار من هرآئینه (عبودیت) اینها گمراه کردند بسیاری از مردمان را پس هر که پیروی کرد مرا پس هرآئينه او از گروه من است و هرکه نافرمانی کرد مرا پس هرآئينه تو آمرزنده مهربانی ﴿ ۳۶ ﴾
ائ پروردگار من هرآئينه من ساکن ساختم بعضی از اولاد خود را به وادی بی زراعت نزد خانه محترم تو ائ پروردگار ما تا برپا دارند نماز را پس بگردان دلی چند را بعضی از مردمان که رغبت کنند بسوی ایشان و روزی ده ایشانرا از انواع غله ها برای اینکه شکر ترا کنند ﴿ ۳۷ ﴾

[۳۵] این دلیل نقلی از ابراهیم علیه السلام است برای تذکیر حاصل اینست که ابراهیم علیه السلام شکر نعمت های اللّه تعالٰی را کرده بود به طریقه اجتناب از هرنوع شرک و به طریقه سکونت دادن بعضی اهل را در مرکز توحید برای نشر توحید و این به دعویٰ سوره نیز متعلق است یعنی ابراهیم علیه السلام برای بیرون آوردن از ظلمات و برای ایمن بودن شهر و از شرک نجات یافتن و در مکه اهل را سکونت دادن و برای فرزندان دعا خواستن این همه کارها را کرده بود (آمِنًا) معنی امن اینست که کسی او را برکنده نتواند الی نزدیک قیامت و در قریب قیامت ویران خواهد شد یا مراد اینست که اهل آن در امن باشند (وَاجْنُبْنِي وَبَنِيَّ) مراد به بنی فرزندان صلبی است و آنهای که در وقت این دعا موجود بودند همه اولاد الی قیامت مراد نیست از سببی که بعد در اولاد او بسیار مشرکین پیدا شده اند - در این آیت ذکر دعا ابراهیم علیه السلام است در نجات یافتن از شرک (الْأَصْنَامَ) جمع صنم است و صنم سه معنی دارد معنی اولی آن جسم که ساخته شود از چوب یا سنگ وغیره و عبادت آن میشود - معنی دوم اینست که هر آن چیزی که عبودیت او میشود بجز از اللّه تعالٰی برای همه معبودان باطل شامل است اگر زنده باشند یا مرده باشند و معنی سوم که مشغول میسازد انسان را از اللّه تعالٰی و این معنی ها در مفردات امام راغب ذکر شده است (ص ۵۰۴) و در این آیت مراد معنی اخری است که مناسب است به شان ابراهیم علیه السلام -
[۳۶] در این نسبت کردن گمراهی به بتان به طریقه سببیت است یعنی بندگی اصنام سبب گمراهی مردم میباشد (وَمَنْ عَصَانِي) مراد از این عصیان است بغیر از شرک از سببی که مشرک بخشیده نمی شود -
[۳۷] در آیت ذکر ابتلاء ابراهیم علیه السلام است به ساکن کردن اسماعیل علیه السلام و مادر او را در بیابان برای اقامت صلٰوت و مراد از آن اقامت دین توحید است (مِنَ النَّاسِ) مِن بعضیه است از این سبب بعضی مردم با کعبه محبت دارند (لَعَلَّهُمْ يَشْكُرُونَ) مراد از آن شکر کردن به قبول کردن توحید است و به دعوت دادن به توحید ، و این دعاهای ابراهیم علیه السلام قبول شده است -
فایده (۱): این کار ابراهیم علیه السلام به امر اللّه تعالٰی بود چنانچه در حدیث صحیح ذکر است پس این اعتراض شده نمی تواند که این کار را برای خوشی سارا کرده است مانند که یهود میگویند و همچنین برای دیگری جایز نیست که با اهل و عیال خود چنین کار کنند در اقتداء ابراهیم علیه السلام چنانچه بعضی متصوفه این کار را میکنند و میگویند که این توکل است - این در تفسیر قرطبی ذکر شده است -
فایده (۲): در (لِيُقِيمُوا) اشاره است که این جای مرکز توحید ساخته شود و مرکز ساختن به دو چیز موقوف میباشد یکی میلان مردم و دیگر برای آنها خوراک از این سبب این هر دو دعا را خواست -