وَأَرْسَلْنَا الرِّيَاحَ لَوَاقِحَ فَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَسْقَيْنَاكُمُوهُ وَمَا أَنْتُمْ لَهُ بِخَازِنِينَ ﴿۲۲﴾ وَإِنَّا لَنَحْنُ نُحْيِي وَنُمِيتُ وَنَحْنُ الْوَارِثُونَ ﴿۲۳﴾ وَلَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَقْدِمِينَ مِنْكُمْ وَلَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَأْخِرِينَ ﴿۲۴﴾ وَإِنَّ رَبَّكَ هُوَ يَحْشُرُهُمْ إِنَّهُ حَكِيمٌ عَلِيمٌ ﴿۲۵﴾ وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ صَلْصَالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ ﴿۲۶﴾ وَالْجَانَّ خَلَقْنَاهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نَارِ السَّمُومِ ﴿۲۷﴾

و فرستادیم بادها را بردارنده ابرها پس می بارانیم از آسمان آب را پس می نوشانیم شما را از آن و نیستید شما آنرا جمع کننده ﴿ ۲۲ ﴾
و هرآئینه ما زنده میسازیم و می میرانیم و مائیم وارث ﴿ ۲۳ ﴾
و هرآئينه میدانیم پیشینان را از شما و هرآئينه میدانیم پسینان را ﴿ ۲۴ ﴾
و هرآئينه پروردگار تو او جمع کند ایشان را هرآئينه او صاحب حکمت است دانا بر هر چیز است ﴿ ۲۵ ﴾
و هرآئينه آفریدیم انسان را از گِل آواز دهنده کهنه شده ﴿ ۲۶ ﴾
و پدر جنیات را آفریدیم پیش (از آدم علیه السلام) از آتش که با باد گرم بود ﴿ ۲۷ ﴾

[۲۲] در این آیت سه صفات قدرت ذکر است و در اخیر عجز مخلوق را ذکر کرده است به این لفظ وَمَا أَنْتُمْ لَهُ بِخَازِنِينَ (لَوَاقِحَ) به معنی حوامل است یعنی هواها می بردارند ابرها را و آب را و خاک و خاکباد را وغیره و همچنین در درخت ها برگ ها و میوه پیدا میکنند -
[۲۳] در این آیت سه صفات قدرت ذکر است (وَنَحْنُ الْوَارِثُونَ) مراد از وارث مالک آخری است و چنین در آیت (۱۸۰) سوره العمران و در آیت های (۸۰،۴۰) سوره مریم ذکر است -
[۲۴] در این آیت صفت علم اللّّه تعالٰی ذکر است به طریقه احاطه کردن - و مستقدمین و مستاخرین الفاظ عام و شامل اند و داخل اند در تحت این آن مردمانی که پیش گذشته اند و آنهای که بعد از آنها اند یعنی هنوز آفریده نشده اند و همچنین آنهای که مرده اند و آنهای که حالا زنده اند و همچنین امت های پیش واین امت و همچنین آنانیکه پیش قدم اند در خیر و اطاعت و آنهای که عقب مانده اند در گناه و شر ، و همچنین صف های مقدم جهاد و صف های اخیر جهاد ، و همچنین صف های مقدم نماز و صف های اخیر نماز و همچنین کسانیکه شهید شده اند و کسانیکه شهید نشده اند - و همچنین مخلوق گذشته و مخلوق آمدنی پس اشکار شد که از علم اللّه تعالٰی هیچ جیز بیرون نیست -
[۲۵] در این آیت یک صفت قدرت ذکر است و دو آسماء حسنیٰ ذکر است -
[۲۶] در این آیت نیز یک صفت قدرت است که آن آفریدن آدم علیه السلام است و (صَلْصَالٍ) گِل خشک که با ریگ مخلوط باشد و آواز میدهد ولی در آتش پخته نشده باشد در آتش که پخته شود آنرا فخار میگویند و (حَمَإٍ) آن گِل که برای مدت زیادی تَر مانده شود پس خمیره شود و رنگ آن به سیاهی بدل گردد (مَسْنُونٍ ) آن است که بسیار سالها بر آن بگذرد و کهنه شود -
فایده: ترتیب پیدایش آدم علیه السلام اینست که اول خاک بود (تراب) باز تر کرده شد پس گِل شد (طین) باز مدتی باقی گذارده شد پس چسپنده شد (لازب) باز مدتی گذارده شد پس خمیره شد و رنگ آن تبدیل گردید پس حَمَإٍ مَسْنُونٍ شد باز خوب خشک شد که آواز میداد پس صلصالٍٍ شد و آواز او مشابه بود به یک قطعه پس کَالفَخَّار شد -
[۲۷] در این آیت نیز یک صفت قدرت ذکر است که آن آفریدن جان است از آن آتشی که با آن باد تیز گرم بود و دود با آن نبود و در (الْجَانَّ) دو قول است یکی اینکه جان پدر جنیات است و پیش از ابلیس بود و ابلیس پدر شیاطین است ، قول دوم اینست که جان و ابلیس یکی است قول اولی برگزیده است (السَّمُومِ) آن هوای که گرم باشد و در مسامات جسم داخل میشود -
فایده: آن حدیث را که امام مسلم رحمة اللّه علیه آورده است و دلالت میکند که بعد از پیدایش آسمان ها و زمین متصل آدم علیه السلام آفریده شده است او در ظاهر خلاف این حدیث است از این سبب محدثین آنرا رد کرده اند و ابن کثیر در تفسیر خود این را آورده است -