رُبَمَا ۵۹۶ الحجر
وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي خَالِقٌ بَشَرًا مِنْ صَلْصَالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ ﴿۲۸﴾ فَإِذَا سَوَّيْتُهُ وَنَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِينَ ﴿۲۹﴾ فَسَجَدَ الْمَلَائِكَةُ كُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ ﴿۳۰﴾ إِلَّا إِبْلِيسَ أَبَى أَنْ يَكُونَ مَعَ السَّاجِدِينَ ﴿۳۱﴾ قَالَ يَا إِبْلِيسُ مَا لَكَ أَلَّا تَكُونَ مَعَ السَّاجِدِينَ ﴿۳۲﴾
و وقتیکه گفت پروردگار تو ملائيک را هرآئینه من آفریننده ام یک بشر را از گل آواز دهنده کهنه شده ﴿ ۲۸ ﴾
پس وقتیکه راست کنمش و بدمم در او از روح خود پس بیفتید به او سجده کنان ﴿ ۲۹ ﴾
پس سجده کردند ملائيک تمام ایشان یکجا ﴿ ۳۰ ﴾
مگر ابلیس انکار کرد از آنکه شود با سجده کنندگان ﴿ ۳۱ ﴾
گفت اللّه تعالٰی ائ ابلیس چه عذر است ترا که نشدی با سجده کنندگان ﴿ ۳۲ ﴾
[۲۸]
از این آیت الی آیت (۴۲) واقعه سجود آدم علیه السلام است و این بار سوم بیان کردن واقعه آدم علیه السلام در قرآن کریم است و مقصد بزرگ از آن در این سوره تخویف برای منکرین است چنانچه ابلیس از حکم اللّه تعالٰی انکار کرده بود از سبب استکبار پس برای او عذاب داده شد به رجم و لعنت الی روز جزاء - چنین کسیکه از توحید اللّه تعالٰی به ضد و عناد و تکبر انکار میکند عاقبت او نیز عذاب است و این آیت دلیل صریح است که آدم علیه السلام بشر بود و اولاد او نیز بشر اند اگر انبیاء باشند یا اولیاء باشند و اگر انسانهای عام باشند -
[۲۹] (مِنْ رُوحِي) مراد از روح آن چیزیست که به واسطه آن در جسم زندگی پدیدار میگردد و او مخلوق است ولی اضافت او به اللّه تعالٰی برای شرافت شده است -(سَاجِدِينَ) قرطبی گفته است مراد را از این سجده سلام و اکرام است از عبادت نیست -
[۳۱-۳۰] تفصیل سجده و استثناء ابلیس پیش در سوره بقره و اعراف گذشته است -
فایده: از ترتیب سوره بقره اشکار میگردد امر سجده به ملائیک بعد از آفریدن آدم علیه السلام و استخلاف او بود و از آیت های این سوره اشکار میگردد که حکم سجده پیش از آدم علیه السلام بود و این در ظاهر تعارض است - جواب برگزیده آن اینست که پیش از آفریدن آدم علیه السلام امر تعلیقاً شده بود و چون آفریده شد و خلیفه شد پس به ملائيکه امر تنجیزاً کرده شد پس حاصل اینست که در این سوره در میان آیت های (۲۹) و (۳۰) کلام محذوف است و او اینست که آدم علیه السلام آفریده شد و خلیفه ساخته شد و تعلیم اسماء برایش کرده شد پس امر کرده شد به ملائيک که اسْجُدُوا لِآدَمَ -
[۳۲] در این آیت اشاره است که ابلیس یک گناه این کرده بود که امر اللّه تعالٰی را قبول نکرد این به لفظ ابٰی ذکر شد و گناه دوم این بود که مخالفت از جماعت ملائیک کرد -