قَالَ رَبِّ بِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأُزَيِّنَنَّ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ وَلَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ ﴿۳۹﴾ إِلَّا عِبَادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ ﴿۴۰﴾ قَالَ هَذَا صِرَاطٌ عَلَيَّ مُسْتَقِيمٌ ﴿۴۱﴾ إِنَّ عِبَادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطَانٌ إِلَّا مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْغَاوِينَ ﴿۴۲﴾ وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِينَ ﴿۴۳﴾
گفت ائ پروردگار من به سبب آنکه گمراه کردی مرا البته آراسته اشکار خواهم کرد برای ایشان در چیزهای دنیا و البته گمراه کنم ایشان را همه یکجا ﴿ ۳۹ ﴾
بجز از بندگان تو از ایشان که نجات یافته اند ﴿ ۴۰ ﴾
فرمود اللّه تعالٰی این راهی است بر من راست ﴿ ۴۱ ﴾
هرآئينه بندگان من نیست ترا بر ایشان توان گمراه کردن بجز کسانیکه پیروی میکنند از سرکشان تو ﴿ ۴۲ ﴾
و هرآئينه جهنم جای مقرر ایشان است برای همه یکجا ﴿ ۴۳ ﴾
[۳۹] (بِمَا أَغْوَيْتَنِي) با سببیه است و مراد از اغوا گمراه کردن است یا حکم کردن به اوست به بیرون رفتن از جنت و آسمانها (فِي الْأَرْضِ) مراد از زمین دنیا و اموال دنیا وغیره است - مراد از تزئين فی الارض مشغول کردن با محبت دنیا است به طریقه وسوسه انداختن و مراد از اغواء برای انسانها اراستن گناهان و ترغیب دادن به گناهان به طریقه وساوس است -
[۴۰] در این اشاره است که بندگان نیکو در نجات یافتن از ابلیس محتاج اللّه تعالٰی اند از سببی که مخلصین را به صیغه مفعول ذکر کرده است -
فایده: این آیت دلیل بر عصمت انبیاء علیه السلام از همه گناهان است از سببی اگر انبیاء علیه السلام معصوم نشوند پس مردمان دیگر که مصداق این آیت اند ایشان بهتر از انبیاء خواهند شد و این خلاف از اصول شرعی است -
[۴۱] در این آیت یک توجیه اینست که (هَذَا) اشاره به عبدیت اللّه تعالٰی است که در لفظ (عِبَادَكَ) ذکر شد ، پس معنی این شد که بندگی کردن اللّّه تعالٰی راه راست است - که برعهده من بیان کردن آنست با (عَلَيَّ) تقدیر عبارت است یعنی عَلَيَّ بیانه و هدَایتُة - و توجیه دوم اینست که بندگی اللّه تعالٰی راه راست است به طرف من بنابر آن عَلَيَّ به معنی الی است و توجیه سوم اینست که در هذا اشاره است به مضمون آیت بعدی یعنی این فیصله محکم در نزد من است یعنی مراد از مُسْتَقِيمٌ عدل است و عَلَيَّ به معنی واجب علیَّ است -
[۴۲] به توجیه پسین این بیان هذا صراط است و به توجیهات پیش این علت برای آیت (۴۰) است - اگر کسی شبهه کند که در آیت (۲۲) سوره ابراهیم اشکار شده است که هیچ سلطان شیطان بر پیروان آن نیست و چنین در آیت (۲۱) سوره سبا ، و از این آیت اشکار میگردد که سلطان او بر پیروانش است این در ظاهر تعارض است ، جواب اینست که در اینجا سلطان اغواء و گمراه کردن است به این طریقه که توبه نکند و این سلطان به شیطان خاص است برای پیروان او چنانچه در آیت (۱۰۰) سوره نحل است ، و در سوره ابراهیم مراد از سلطان دلیل یا زور است و این استثناء منقطع است در (الْغَاوِينَ) اشاره است که غوایت از حکم اللّه تعالٰی سبب است برای تسلط شیطان بر آنها -
[۴۴-۴۳] در این آیت تخویف اخروی برای پیروان ابلیس است -
فایده: چون گروه های بزرگ پیروان ابلیس هفت (۷) اند (۱) گنهگاران عام این امت و (۲) نصاریٰ و (۳) یهود و (۴) صابئون و (۵) مجوس و (۶) مشرکان غیرکتابی و (۷) منافقین پس برای این ذکر کرد هفت (۷) ابواب جهنم را که آنها: (۱) جهنم است و باز (۲) لظئ است و باز (۳) حطمه و باز (۴) سعیر و باز (۵) سقر و باز (۶) جحیم و باز (۷) هاویه است - درقرآن کریم که در کدام یک از سوره ها و آیت ها یک طبقه از اینها ذکر شده است با او اهل معصیت مناسب آن نیز ذکر است به ایشان مقسوم گفته میشود -