وَإِنْ كَانَ أَصْحَابُ الْأَيْكَةِ لَظَالِمِينَ ﴿۷۸﴾ فَانْتَقَمْنَا مِنْهُمْ وَإِنَّهُمَا لَبِإِمَامٍ مُبِينٍ ﴿۷۹﴾ وَلَقَدْ كَذَّبَ أَصْحَابُ الْحِجْرِ الْمُرْسَلِينَ ﴿۸۰﴾ وَآتَيْنَاهُمْ آيَاتِنَا فَكَانُوا عَنْهَا مُعْرِضِينَ ﴿۸۱﴾ وَكَانُوا يَنْحِتُونَ مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتًا آمِنِينَ ﴿۸۲﴾ فَأَخَذَتْهُمُ الصَّيْحَةُ مُصْبِحِينَ ﴿۸۳﴾ فَمَا أَغْنَى عَنْهُمْ مَا كَانُوا يَكْسِبُونَ ﴿۸۴﴾

و هرآئينه بودند اهل باغات ظالمان ﴿ ۷۸ ﴾
پس انتقام گرفتیم از ایشان و هرآئینه این دو قوم بر راه مشهور اند ﴿ ۷۹ ﴾
و هرآئينه دروغ شمردند اهل حجر پیغمبران را ﴿ ۸۰ ﴾
و داده بودیم ایشانرا معجزات پس بودند ایشان از آن روگردان ﴿ ۸۱ ﴾
و بودند که میتراشیدند از کوه ها اطاق ها و بدون غم سکونت داشتند ﴿ ۸۲ ﴾
پس گرفت ایشانرا آواز سخت در وقت صبح ﴿ ۸۳ ﴾
پس دفع نکرد از ایشان عذاب را آنچه عمل میکردند ﴿ ۸۴ ﴾

[۷۸] این نمونه دوم عذاب است و این قوم شعیب علیه السلام بود و ایکه به درختان انبوه و بسیار گفته میشود یعنی اهل باغات - قول برگزیده اینست که بعد از هلاکت قوم مدین شعیب علیه السلام به ایکه فرستاده شد و بر اینها عذاب یوم الظله آمده است و شعیب علیه السلام از جنس این قوم نبود بلکه از قوم اهل مدین بود از این سبب با مدین لفظ اخوهم ذکر شده است و با ایکه اخوهم ذکر نشده است چنانچه از آیت (۱۷۶) سوره شعراء الی آیت (۱۸۹)(لَظَالِمِينَ) ظلم های آنها را در سوره اعراف و هود و شعراء ذکر کرده است -
[۷۹] مراد از (لَبِإِمَامٍ) آن راهی است که مردمان بسیار بر آن رفت و آمد میکنند یعنی راه بزرگ - ده های قوم لوط علیه السلام و قوم شعیب علیه السلام بر راه بزرگ اهل مکه واقع بودند چون به شام سفر میکردند آنها را میدیدند -
[۸۰] این نمونه سوم عذاب را ذکر میکند از قوم صالح علیه السلام را و حالا مقام آنها به نام مداین صالح مشهور است در بین مدینه و تبوک واقع است - حجر به معنی های بسیار استعمال میگردد - اینجا مراد شهر مرکزی ثمودیان است (وَلَقَدْ كَذَّبَ) در این لفظ سبب عذاب ذکر است (الْمُرْسَلِينَ) تکذیب یک رسول مانند تکذیب همه رسولان است -
[۸۱] آیات را جمع آورده است از سببی که در ناقه (شتر) صالح علیه السلام بسیار آیات بود - از سنگ برآمدن ، زود بچه پیدا کردن ، بسیار آب نوشیدن بسیار شیر دادن و بزرگ بودن جسم آن - یا اینکه علاوه بر شتر معجزات دیگر داده شده بودند اگر چه برای ما بیان نشده است -
[۸۲] در این به دنیا پرستی ایشان اشاره است در (آمِنِينَ) اشاره است که هیچ ترس عذاب اللّه تعالٰی بر ایشان نبود -
[۸۳] در وقت صبح مردمان مجرم غافل میباشند پس در این وقت عذاب ناگهانی می آید -
[۸۴] مراد از (مَا كَانُوا يَكْسِبُونَ ) مکانات و قلعه های محکم آنها اند یا اعمال شرکیه ایشان عبادات و نذر های غیراللّه وغیره و تکذیب رسول و قتل شتر وغیره و چنین در آیت (۱۰۱) سوره هود و آیت (۲۶) سوره احقاف نیز است -