رُبَمَا ۶۰۸ اَلنَّحْل
أَتَى أَمْرُ اللَّهِ فَلَا تَسْتَعْجِلُوهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ ﴿۱﴾ يُنَزِّلُ الْمَلَائِكَةَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ أَنْ أَنْذِرُوا أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاتَّقُونِ ﴿۲﴾ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بِالْحَقِّ تَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ ﴿۳﴾ خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ نُطْفَةٍ فَإِذَا هُوَ خَصِيمٌ مُبِينٌ ﴿۴﴾ وَالْأَنْعَامَ خَلَقَهَا لَكُمْ فِيهَا دِفْءٌ وَمَنَافِعُ وَمِنْهَا تَأْكُلُونَ ﴿۵﴾
این است رسید حکم اللّه تعالٰی پس شتاب مکنید برآن پاک است اللّه تعالٰی و فراتر است از آنچه با او شریک میسازند ﴿۱ ﴾
نازل میکند اللّه تعالٰی ملائيک را با روح از حکم خود بر هر کسی که بخواهد از بندگان خود که بترساند به بیان این خبر که نیست سزاوار پرستش بجز من پس از من بترسید ﴿۲ ﴾
آفرید آسمانها و زمین را برای اشکار کردن حق فراتر است از آنچه با او شریک میسازند ﴿۳ ﴾
آفرید انسان را از نطفه پس او مقابله کننده اشکار است ﴿۴ ﴾
و چهارپایان آفریده برای شما در ایشان سامانی است برای گرم شدن و منفعتهای است و از آنها میخورید ﴿۵ ﴾
ربط: این سوره با سوره حجر اینست که در آن سوره تخویف برای منکرین توحید بود پس دراین سوره رد است بر عذر باطل مشرکین -
دعویٰ این سوره: رد است بر استدلال مشرکین برای جواز شرک با مشیت اللّه تعالٰی که در ایت (۳۵) ذکر شده است و رد بر آن بر ده طریقه است طریقه اول با بیست و شش (۲۶) دلایل عقلی که بر چهار نوع تقسیم میشود ، نوع اول سیزده دلایل عقلی که در آن آفریدن چیزهای بزرگ بزرگ ذکر است ، نوع دوم سه دلایل عقلی است که در آن ذکر شده است انقیاد همه مخلوقات به اللّه تعالٰی - نوع سوم شش دلایل عقلی است که در آن ذکر شده است منافع اشیاء آفریده شده و نوع چهارم چهار دلایل عقلی است که در آن ذکر انعامات بزرگ است - و طریقه دوم رد بر همه انواع شرک است یعنی شرک فی العلم ، شرک فی التصرف و شرک فی الدعاء و شرک فی العباده و شرک در تحلیل و تحریم و طریقه سوم رد است بر شرک با دلیل نقلی اجمالی از همه انبیاء در آیت (۳۶) و از ابراهیم علیه السلام در آیت (۱۲۰) و طریقه چهارم رد بر مشرکین است به ذکر سه مثال ، و طریقه پنجم ذکر نزول عذاب بر مشرکین در آیت (۱۱۲) است ، و طریقه ششم انجام دادن عهد اللّه تعالٰی که آن توحید است و بیم دادن از نقض عهدنامه است - طریقه هفتم رد شرک است به دلیل وحی در آیت (۵۱) ، و طریقه هفتم ذکر دعوی توحید است به تعبیرات مختلف ، و طریقه نهم ذکر یازده اسماء حسنیٰ است که برای اللّه تعالٰی خاص است ، و طریقه دهم انکار شرکاء ایشان از شرک ایشان در روز قیامت است در آیت (۸۶) -
خلاصه این سوره:
این سوره به هفت باب تقسیم شده است - باب اول الی آیت (۳۴) است در این باب اول دعوی توحید است باز سیزده دلایل عقلی است که در آن آفریدن سی آشیاء بزرگ ذکر شده است از آیت (۳) الی آیت (۱۶) باز رد بر شکر فی التصرف و فی العلم وفی الدعا است با دعوی توحید تفریعاً از آیت (۱۷) الی آیت (۲۲) باز تنبیه به انکار از قرآن است در آیت (۲۴) ، و تخویف اخروی در آیت (۲۵) و همچنین در آیت های (۲۷-۲۸-۲۹) ، و تخویف دنیوی است در آیت (۲۶) و همچنین در آیت های (۳۴،۳۳) و بشارت در آیت های (۳۲،۳۱،۳۰) است -
[۱] مراد از (أَمْرُ اللَّهِ) عذاب دنیا از سبب شرک است یا قیامت است ، یا مراد از آن مسئله توحید اللّه تعالٰی است که در جمله آخری ذکر است و بناء بر تفسیر آخری معنی (فَلَا تَسْتَعْجِلُوهُ) اینست که شتاب مکنید بر انکار این مسئله بلکه فکر کنید بر مضامین این سوره و بنابر توجیه اول (سُبْحَانَهُ) ذکر توحید است برای امن از عذاب اللّه تعالٰی -
[۲] این دلیل وحی است و مراد از روح وحی است و بیان مسئله توحید است - در این اشاره است که مسئله توحید از جانب اللّه تعالٰی بواسطه ملائیک فرستاده شده است و تبلیِغ آن فرض کرده شده است به همراه آن دلایل و به همراه آن طریقه های که اللّه تعالٰی در این سوره ذکر کرده است (أَنْ أَنْذِرُوا) بدل اشتمال است از الرُّوحِ و أَنَّهُ تفسیر (دوم) انذار است -
[۳] این دلیل اول است و مراد از (بِالْحَقِّ) اظهار توحید است یامراد از آن حکمت است (تَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ) در آیت اولی ذکر عذاب بود که به یک وجه نقصان است و به وجه دوم اظهار قدرت اللّه تعالٰی است پس سبحانه را به نسبت اول و تعالٰی را به نسبت دوم ذکر کرد و در این صرف صفت خلق عالم را ذکر کرده است که دلالت بر علو اللّه تعالٰی میکند -
[۴] این دلیل دوم با همراه تنبیه است و همچنین در آیت (۷۷) سوره یٰس ذکر شده است لیکن در سوره یٰس جدال در باره انکار قیامت است و در اینجا جدال به انکار توحید است -
[۵] چون آفریدن مکان و صاحب مکان ذکر شد پس حالا ذکر میکند آفریدن آن آشیاء که انسان در گذراندن زندگی به آنها احتیاج دارد و این دلیل عقلی سوم است مراد از(دِفْءٌ) آن آشیاء است که با پوشیدن آن گرمی حاصل میگردد و سردی (خنک) به آن دفع میگردد که آنها از پشم و از موی ها ساخته میشوند - ودر منافغ به شیر و گوشت و بچه ها وغیره اشاره است -