يُنْبِتُ لَكُمْ بِهِ الزَّرْعَ وَالزَّيْتُونَ وَالنَّخِيلَ وَالْأَعْنَابَ وَمِنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ ﴿۱۱﴾ وَسَخَّرَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومُ مُسَخَّرَاتٌ بِأَمْرِهِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ ﴿۱۲﴾ وَمَا ذَرَأَ لَكُمْ فِي الْأَرْضِ مُخْتَلِفًا أَلْوَانُهُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَذَّكَّرُونَ ﴿۱۳﴾ وَهُوَ الَّذِي سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْكُلُوا مِنْهُ لَحْمًا طَرِيًّا وَتَسْتَخْرِجُوا مِنْهُ حِلْيَةً تَلْبَسُونَهَا وَتَرَى الْفُلْكَ مَوَاخِرَ فِيهِ وَلِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ ﴿۱۴﴾ وَأَلْقَى فِي الْأَرْضِ رَوَاسِيَ أَنْ تَمِيدَ بِكُمْ وَأَنْهَارًا وَسُبُلًا لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ ﴿۱۵﴾

می رویاند به سبب آن برای شما زراعت و زیتون را و خرما را و انگور را و از هر قسم میوه ها هرآئينه در این دلیل توحید است برای قومی که فکر میکنند ﴿۱۱﴾
و تابع گردانید (به حکم خود) برای شما شب و روز را و آفتاب و ماه را و ستاره ها تابع اند به حکم او هرآئينه در این دلایل بسیار است برای قومیکه در آن تعقل میکنند ﴿۱۲﴾
(و آفریده است) آنچه منتشر کرده است در زمین مختلف است رنگ های او هرآئينه در این دلایل است قومی را که پند می گیرند ﴿۱۳﴾
و اللّه تعالٰی اوست آن ذاتی که تابع گردانید دریا را (به حکم خود) تا بخورید از آن گوشت تازه و بیرون آرید از او زیور که میپوشید آنرا و می بینی کشتی ها را در آن شگافنده آب و تا طلب فضل او کنید و برای اینکه شکر کنید ﴿۱۴﴾
و افگند در زمین کوه های محکم تا نجنبد غیر منظم بر شما و دریاها و راه ها تا شما هدایت یابید ﴿۱۵﴾

[۱۱] این دلیل هشتم است در این چهار اقسام نباتات تفصیلاٌ ذکر است و دیگر اجمالاً در زرع غذا است و در زیتون تیل است و در نخیل تفکهه و عذا هر دو است و در اعناب علاج و تفکهه است و در همه اینها منافع بی شمار است از این سبب برای آن تفکر کردن را ضروری کرده است (لَآيَةً) مفرد به معنی جمع یعنی آیات بسیار است و چون فایده آن به یک قسم راجع است یعنی اکل و شرب پس مفرد ذکر کرد -
[۱۲] این دلیل نهم است و معنی تسخیر اینست که اللّه تعالٰی این اشیاء را تابع حکم خود گردانیده است برای نفع انسان و تسخیر ستاره ها را جدا ذکر کرد از سببی که فواید آنها را مردمان عام نمی دانند (لَآيَاتٍ)‌ و چون فواید اینها به انواع جدا جدا است از این سبب جمع را ذکر کرد و فواید اینها به تعقل اشکار میگردد به فکر (که تعقل عمیق است) ضرورت ندارد از این سبب یعقلون ذکر کرد -
[۱۳] این دلیل دهم است و این ربط است به اللَّيْلَ در آیت گذشته - و تفصیل این آیت در آیت های (۲۸،۲۷) سوره فاطر است چون اختلاف رنگها امر واحد است از این سبب لَآيَةً را مفرد ذکر کرد -
[۱۴] این دلیل یازدهم است چون در آیت های پیش منافع خشکه را ذکر کرد در این آیت منافع بحر را ذکر میکند و پنج آنها را ذکر کرده است و تسخیر بحر اینست که اللّه تعالٰی انسانرا قدرت داده است که کسی در بحر آب بازی میکند و کسی در آن در کشتی میگردد و از آن نفع میگیرد - مراد از (حِلْيَةً) لؤلؤ و مرجان است چنانچه در آیت (۲۲) سوره رحمٰن ذکر است همچنین در دریاب صدف وغیره نیز است که از آن گردن بند میسازند -
[۱۵] این دلیل دوازدهم است (تَمِيدَ بِكُمْ) مراد اینست که زمین غیر منظم نجنبد بر شما از سببی که مید در لغت عرب ها به حرکت غیر منظم گفته میشود و (لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ) تعلق به سبل دارد یا هر سه با هم متعلق است زیرا که از سبب کوه ها مملکت ها نیز معلوم میگردد واین نوع ذکر در آیت (۳۱) سوره انبیاء نیز است -