وَعَلَامَاتٍ وَبِالنَّجْمِ هُمْ يَهْتَدُونَ ﴿۱۶﴾ أَفَمَنْ يَخْلُقُ كَمَنْ لَا يَخْلُقُ أَفَلَا تَذَكَّرُونَ ﴿۱۷﴾ وَإِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللَّهِ لَا تُحْصُوهَا إِنَّ اللَّهَ لَغَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۱۸﴾ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مَا تُسِرُّونَ وَمَا تُعْلِنُونَ ﴿۱۹﴾ وَالَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لَا يَخْلُقُونَ شَيْئًا وَهُمْ يُخْلَقُونَ ﴿۲۰﴾ أَمْوَاتٌ غَيْرُ أَحْيَاءٍ وَمَا يَشْعُرُونَ أَيَّانَ يُبْعَثُونَ ﴿۲۱﴾

(و آفریده است) نشانها و به ستارگان ایشان راه می یابند ﴿۱۶﴾
آیا کسیکه می آفریند مانند کسیست که آفریده نمی تواند آیا پس پند نمی گیرید شما ﴿۱۷﴾
و اگر آغاز کنید شمار نعمت های اللّه تعالٰی را احاطه نتوانید آنرا در شمار هرآئينه اللّه تعالٰی آمرزنده مهربان است ﴿۱۸﴾
و اللّّه تعالٰی میداند آنچه پنهان میدارید و آنچه اشکارا میکنید ﴿۱۹﴾
و کسانی را که ایشان برای حاجات میخوانند به جز اللّه تعالٰی آفریده نمی توانند هیچ چیزی را وایشان آفریده شده اند ﴿۲۰﴾
اینها مردگانند نه زندگان (به زندگی دنیوی) و نمیدانند که کئ دوباره زنده خواهند شد ﴿۲۱﴾

[۱۶] در این دلیل سیزدهم است مراد از علامات آن نشانها است که در راه ها موجود می باشند و به سبب آن به مقصد رسیدند میشود یا مراد از علامت کوه ها است یعنی کوه ها را برای مملکت های مختلف نشانی قرار داده است ، و مراد از نجم ستاره های جدی و فرقدین (این نام های ستاره ها است) است - و به آن قطب معلوم میگردد و باز به سبب آن قبله معلوم میگردد -
[۱۷] این تنبیه برای مشرکین است که ایشان خالق را مانند مخلوق پرستش میکنند -
[۱۸] در این تنبیه بر این است که نعمت ها صرف این نیست که پیش گذشت بلکه بی شمار است در این نیز اشاره به دلیل توحید است و چون نعمات بی شمار است پس انسان شکر همه نعمت ها را کرده نمی تواند از این سبب فرمود (إِنَّ اللَّهَ لَغَفُورٌ رَحِيمٌ) -
[۱۹] در این رد برشرک فی العلم است و به این اشاره است که اگر کسی شکر نعمت ها را یا ناشکری را پنهان یا اشکار میکند اللّه تعالٰی بر آن عالم است -
[۲۰] در این رد بر شرک فی الدعاء است با همراه رد بر شرک فی التصرف -
[۲۱] در این نیز رد بر شرک فی التصرف و فی العلم است یعنی معبودان این مشرکان به جز از اللّه تعالٰی مرده اند و مرده علم و تصرف ندارد پس چرا از آن مدد میخواهند -
فایده: این آیت بر بتان خاص نیست از سببی که الفاظ این آیت عام است بلکه این شش صفات (خلق نمیتوانند ، مخلوق اند ، مرده اند ، زندگی از ایشان زایل شده است ،‌ شعور ندارند ،‌ بعث بعدالموت ایشان است)‌ البته برای ذوی العقول (خردمندان) است و به بتان مجازاً شامل است پس چون حقیقت موجود باشد برای معنی مجازی هیچ ضرورتی نیست - و از این سبب در تفسیر روح المعانی ذکر کرده است که این آیت شامل است به ملائيک و انبیاء و اولیاء باز اگر کسی شبهه کند که ملائيک و عیسٰی علیه السلام که مشرکین عبادت آنها را میکنند ایشان که نه مرده اند ، جواب اول اینست که معنی اموات است که مرگ برایشان می آید و معنی غیراحیاء اینست که برای همیشه زنده نیستند پس اگر فی الحال مرده اند یا نه مرده اند به هر دو شامل شد - جواب دوم اینست که این آیت برای آن معبودان خاص است که ایشان مرده اند و بعد از مرگ ایشان مشرکان پرستش ایشان را میکنند مانند مردم قبر پرست - پس معنی این شد که ائ قبر پرستان معبودان شما مرده اند و معنی (غَيْرُ أَحْيَاءٍ) اینست که زندگی دنیوی برای ایشان نیست و آنچه زندگی برزخی است آن ثابت است بر دلایل دیگر - از این استدلال شده می تواند که اولیاء و شهداء وغیره که مرده اند برای ایشان حیات دنیویه نیست بلکه حیات برزخیه است -