وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا قَرْيَةً كَانَتْ آمِنَةً مُطْمَئِنَّةً يَأْتِيهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِنْ كُلِّ مَكَانٍ فَكَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذَاقَهَا اللَّهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَالْخَوْفِ بِمَا كَانُوا يَصْنَعُونَ ﴿۱۱۲﴾ وَلَقَدْ جَاءَهُمْ رَسُولٌ مِنْهُمْ فَكَذَّبُوهُ فَأَخَذَهُمُ الْعَذَابُ وَهُمْ ظَالِمُونَ ﴿۱۱۳﴾ فَكُلُوا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ حَلَالًا طَيِّبًا وَاشْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ ﴿۱۱۴﴾ إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةَ وَالدَّمَ وَلَحْمَ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۱۱۵﴾
و بیان کرده اللّه تعالٰی مثال یک قریه را که بود ایمن آرام بود می آمد به آن روزی فروان از هر جای پس ناسپاسی کردند نعمت های اللّه تعالٰی را پس چشانید آنها را اللّه تعالٰی لباس گرسنگی و ترس به سبب آنچه همیشه میکردند ﴿۱۱۲﴾
و هرآئينه آمد پیش ایشان رسول از جنس ایشان پس تکذیب کردن او را پس گرفت ایشانرا عذاب و ایشان ظالمان بودند ﴿۱۱۳﴾
پس بخورید از آنچه داده اللّه تعالٰی شما را حلال پاکیزه و شکر کنید بر نعمت اللّه تعالٰی اگر شما خاص او را می پرستید ﴿۱۱۴﴾
جز این نیست که اللّه تعالٰی حرام کرده است بر شما مردار را و خون و گوشت خوگ را و آنچه که خوانده شود غیراللّه بر آن پس هر که مجبور شد نبود طلبنده لذت و نه از حد گذشته پس هرآئينه اللّه تعالٰی امرزگار مهربان است ﴿۱۱۵﴾
[۱۱۲] در این آیت تخویف دنیوی برای مشرکین است و در این اشاره به نزول عذاب قحط بر اهل مکه است و این را مثال برای مردم دیگر گردانیده است یا مراد از قریه قریه دیگری به طریقه مثال است مانند قریه اهل سبا در آیت های (۱۶،۱۵) سوره سبا ذکر است و همچنین برای مثال وجود خارجی شرط نمیباشد - بنابر قول اول اگر چه مکه معظمه در جوار بیت اللّه است لیکن چون اهل مکه ناشکری نعمت های اللّه تعالٰی را کردند پس نعمت ها از ایشان بسته شد و عذاب قحط بر ایشان آغاز شد پس قریه های دیگر که مانند این ناسپاس شوند ایشان چگونه از عذاب اللّه تعالٰی نجات خواهند یافت (فَأَذَاقَهَا اللَّهُ لِبَاسَ الْجُوعِ) قحط و گرسنگی به لباس مشابه شده است مانند که لباس احاطه جسم را میکند بدین گونه گرسنگی و قحط بر ایشان احاطه کرد یا مطلب اینست که آثار قحط بر ایشان چنان اشکار شد مانند که لباس بر جسم دیده میشود و سبب این قحط دعا نبی صل اللّه وعلیه وسلم بر ایشان است که اللّهم اجعلها علیهم سنین کِسنی یوسف و به این در آیت (۱۱،۱۰) سوره دخان اشاره است - و تعبیر آنرا به اذاقها از سببی کرد که مراد از ذوق به معنی مشهور (چشیدن) است و اشاره است که عذاب دنیا به نسبت آخرت اندک میباشد - (فَكَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ) در این سوره بسیار نعمت ها ذکر شد از این سبب تخصیص آنرا در این آیت کرد و مراد از کفر شرک کردن و انکار از رسول است -
[۱۱۳] در این آیت ذکر نعمت برزگ است آن اینکه رسول را از جنس و قوم ایشان فرستاد (فَكَذَّبُوهُ) تفسیر فکفرت بانعم است و (فَأَخَذَهُمُ الْعَذَابُ) تفسیر فاذاقهاالجوع و الخوف است مراد از (ظَالِمُونَ) شرک کردن است -
[۱۱۴] از این آیت الی اخیر سوره باب هفتم است - در این الی آیت های (۱۱۷) رد بر شرک فی التحلیل و تحریم است و در آیت (۱۱۸) ذکر تحریم قهری برای تنبیه است ، باز در آیت (۱۱۹) بشارت به سبب توبه کردن است باز دلیل عقلی از ابراهیم علیه السلام برای رد بر مشرکین است و ده اوصاف و احوال او را از آیت (۱۲۰) الی (۱۲۳) ذکر کرده است - و جواب سوال در آیت (۱۲۴) است باز ترغیب به دعوت و تبلیغ است به ذکر کردن پنج آداب الی اخیر سوره - در این آیت (۱۱۴) رد بر تحریم لغیراللّه است و تشریح آن در سوره بقره و سوره مایده گذشته است و در این تفسیر کفران مشرکین است که در آیت پیش ذکر شد مانند نعمت های اللّه تعالٰی را که بر خود حرام کرده بودند امر شد که اینها را حلال بدانید - و در این آیت دلیل است که پذیرفتن حلال اللّه تعالٰی را و شکر کردن این نیز عبادت است (وَاشْكُرُوا) چون این سوره سوره نعمت ها است از این سبب در این سوره واشکروانعمت اللّه را ذکر کرد -
[۱۱۵] در این آیت رد بر تحلیل غیراللّه و نذر به غیراللّه است یعنی مشرکان این چیزهای مذکور را حلال میدانستند و حال اینکه اینها در تمام ادیان حرام اند - تفسیر آیت در سوره بقره گذشته است -