فَمَا اسْطَاعُوا أَنْ يَظْهَرُوهُ وَمَا اسْتَطَاعُوا لَهُ نَقْبًا ﴿۹۷﴾ قَالَ هَذَا رَحْمَةٌ مِنْ رَبِّي فَإِذَا جَاءَ وَعْدُ رَبِّي جَعَلَهُ دَكَّاءَ وَكَانَ وَعْدُ رَبِّي حَقًّا ﴿۹۸﴾ وَتَرَكْنَا بَعْضَهُمْ يَوْمَئِذٍ يَمُوجُ فِي بَعْضٍ وَنُفِخَ فِي الصُّورِ فَجَمَعْنَاهُمْ جَمْعًا ﴿۹۹﴾ وَعَرَضْنَا جَهَنَّمَ يَوْمَئِذٍ لِلْكَافِرِينَ عَرْضًا ﴿۱۰۰﴾

پس نتوانند که بالا روند برآن (دیوار)‌ و نتوانند سوراخ کردن ﴿۹۷﴾
گفت این رحمت خاص است از پروردگار من پس چون بیاید وعده پروردگار من بگرداند آنرا هموار به زمین و هست وعده پروردگار من به یقین شدنی ﴿۹۸﴾
و بگذاریم بعضی ایشان را آنروز که موج میزنند (می در آیند) در بعضی دیگر و دمیده شود در صور پس جمع کنیم ایشان را با جمع کردن ﴿۹۹﴾
و اشکار نمائیم جهنم را در آنروز برای کافران خوب اشکارا ﴿۱۰۰﴾

[۹۷] یاجوج و ماجوج بر آن بالا شده نمی توانستد از سبب بلندی بسیار آن و سوراخ نیز در آن نمیتوانند که بیرون برآیند ازسبب بسیار محکمی آن -
[۹۸] این قول انسان صالح میباشد که او برچیزهای دنیا تکبر نمی کند بلکه آنرا احسان اللّه تعالٰی میداند و عقیده فنا شدن آنرا دارد و برقیامت ایمان دارد - برخلاف آن کافر که در این سوره در قصه رجلین ذکر بود که نسبت به ذوالقرنین ثروتمند کم بود لیکن بر ثروت خود تکبر میکرد و از فنا و قیامت انکار میکرد - مضمون صحیح اینست که در آن دیوار یاجوج و ماجوج به اندازه دو انگشت سوراخ کرده شده و در قرآن کریم ذکر است که وَمَا اسْتَطَاعُوا لَهُ نَقْبًا؟ - جواب اینست که در آن حدیث بخاری لفظ فُتِحَ (به سیغه مجهول است) که آنرا اللّّه تعالٰی باز کرده است یاجوج و ماجوج سوراخ نکرده است - و چون قیامت نزدیک شود اللّّه تعالٰی ایشان را بر دیوار قدرت خواهد داد و آنرا با زمین هموار خواهند کرد و ایشان برای افساد عالم بیرون خواهند شد مانند که در آیت بعدی آن به این اشاره است -
[۹۹] مراد از (بَعْضَهُمْ) یاجوج و ماجوج است چون ایشان از دیوار آزاد کرده شوند و مانند این در آیت (۹۶) سوره انبیاء نیز است و قول دوم اینست که مراد آن انسانان عام اند که حیران و پریشان میباشند و شر و فساد میکنند باز قیامت قایم میشود -
[۱۰۰] پیش از دخول جهنم اشکار کردن سبب سخت شدن عذاب است -