قَالُوا يَا وَيْلَنَا إِنَّا كُنَّا ظَالِمِينَ ﴿۱۴﴾ فَمَا زَالَتْ تِلْكَ دَعْوَاهُمْ حَتَّى جَعَلْنَاهُمْ حَصِيدًا خَامِدِينَ ﴿۱۵﴾ وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاءَ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا لَاعِبِينَ ﴿۱۶﴾ لَوْ أَرَدْنَا أَنْ نَتَّخِذَ لَهْوًا لَاتَّخَذْنَاهُ مِنْ لَدُنَّا إِنْ كُنَّا فَاعِلِينَ ﴿۱۷﴾

گفتند وای هلاکت است برما هرآئينه ما بودیم ظالمان ﴿۱۴﴾
پس همیشه بود این فریاد ایشان تا وقتیکه ساختیم ایشان را درو شده مردگان ﴿۱۵﴾
و نیافریدیم آسمان و زمین را و آنچه میان آنهاست بازی کنان ﴿۱۶﴾
اگر میخواستیم که بگیریم شغلی هرآئينه میگرفتیم آنرا از نزد خود اگر مییودیم کننده این کار ﴿۱۷﴾

[۱۴] این اقرار و پشیمانی است بر ظلم و گناهان در چنین وقتی که فایده نمیدهد -
[۱۵] مراد این است که بر این اقرار آنها عذاب از ایشان دفع نشده است (حَصِيدًا) به کشت گفته میشود که درو شود و ریزه شود (خَامِدِينَ) خمود در اصل خاموش شدن آتش است در این اشاره است که غرور و تکبر وخشم ایشان مانند آتش بود ولی مانند که آتش خاموش شود مانند این قوت و شور و خشم ایشان نیز خاموش شد -
[۱۶] از این آیت الی آیت (۳۰) باب دوم است در این دو دلیل عقلی مختصر برای تذکیر است در (۱۹،۱۶) و دو دلیل نقلی برای تذکیر است یکی از ملائيک و دوم از همه انبیاء اجمالاً (۹۰،۲۵،۲۱،۲۰) و چهار زجر است (۲۹،۲۸،۲۷،۲۶،۲۴،۲۱،۱۸،۱۷) ، در این آیت (۱۶) دلیل عقلی است یعنی آسمانها و زمین عبث و بی فایده آفریده نشده است بلکه آفریده شده است برای دلالت بر وجود اللّه تعالٰی و توحید و چنینن در ص(۲۷) است و در سوره دخان (۳۹،۳۸) است -
[۱۷] در این آیت یک توجیه این است که مراد از لهو عبث است که مشغول میسازد یعنی اگر ما اراده میکردیم که آسمانها و زمین را صرف برای مشغولیت خود می آفریدیم پس با خود نگه میداشتم و برای شما دلایل آنها را اشکار نمی کردیم و این توجیه با آیت گذشته و آینده مناسبت و ربط دارد - توجیه دوم این است اگر ما ولد میگرفتیم پس از آن ولد میساختم که نزد من است و به اختیار خود میگرفتم - به اختیار شما نمی گذاشتم (إِنْ كُنَّا) اِن به معنی نفی است یعنی نیستیم ما کننده این کار یا اِن شرطیه است و جزاء آن با قرینه پیش پنهان است یعنی اگر ما این کار را میکردیم پس جنت و جهنم جزاء و سزاء را پیدا نمی کردم - معنی دوم این است اگر میکردیم به اختیار شما نمی گذاشتیم -