ثُمَّ إِنَّكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ تُبْعَثُونَ ﴿۱۶﴾ وَلَقَدْ خَلَقْنَا فَوْقَكُمْ سَبْعَ طَرَائِقَ وَمَا كُنَّا عَنِ الْخَلْقِ غَافِلِينَ ﴿۱۷﴾ وَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً بِقَدَرٍ فَأَسْكَنَّاهُ فِي الْأَرْضِ وَإِنَّا عَلَى ذَهَابٍ بِهِ لَقَادِرُونَ ﴿۱۸﴾ فَأَنْشَأْنَا لَكُمْ بِهِ جَنَّاتٍ مِنْ نَخِيلٍ وَأَعْنَابٍ لَكُمْ فِيهَا فَوَاكِهُ كَثِيرَةٌ وَمِنْهَا تَأْكُلُونَ ﴿۱۹﴾ وَشَجَرَةً تَخْرُجُ مِنْ طُورِ سَيْنَاءَ تَنْبُتُ بِالدُّهْنِ وَصِبْغٍ لِلْآكِلِينَ ﴿۲۰﴾ وَإِنَّ لَكُمْ فِي الْأَنْعَامِ لَعِبْرَةً نُسْقِيكُمْ مِمَّا فِي بُطُونِهَا وَلَكُمْ فِيهَا مَنَافِعُ كَثِيرَةٌ وَمِنْهَا تَأْكُلُونَ ﴿۲۱﴾

باز هرآئينه شما روز قیامت دوباره زنده میشوید ﴿۱۶﴾
و هرآئينه آفریدیم بالاتر از شما هفت راه و نیستیم ما از مخلوق بی خبر ﴿۱۷﴾
بارانیدیم از طرف آسمان آب را به اندازه پس جای دادیم آنرا در زمین و هرآئينه ما بر خشک کردن آن توانایم ﴿۱۸﴾
پس بیافریدیم برای شما به آن آب باغها از خرما و انگور شما را در آن باغها میوه های بسیار است و بعضی از آن میخورید ﴿۱۹﴾
(و آفریدیم) درختی که بیرون می آید از کوه زیبا بار می آورد تیل و پخته شده برای خوراک کنندگان ﴿۲۰﴾
و هرآئينه شما را در چهارپایان پندی است مینوشانیم شما را از آنچه در شکم های ایشان است و شمارا است در آن منافع بسیار و بعضی آنها را میخورید ﴿۲۱﴾

[۱۶] این ذکر زندگی دوم است و آن هم زندگی حقیقی است همانند زندگی دنیا و زندگی قبر نیز است به وجه دلایل دیگر لیکن او زندگی حقیقی نیست از این سبب ذکر نکرده است -
[۱۷] این دلیل دوم عقلی افاقی علوی است مراد از (طَرَائِقَ) یکی بالای دیگری است یا مراد از آن راه های رفت و آمد ملائيک است (عَنِ الْخَلْقِ) این مصدر به معنی مفعول است یعنی همه مخلوق و در این اشاره است که حفاظت و امساک آسمانها را نیز اللّه تعالٰی میکند -
[۱۸] این دلیل سوم عقلی وسطی است و مطلب (فَأَسْكَنَّاهُ) این است که این آب باران در زمین به طریقه چاها و چشمه ها و نهر ها و دریاها موجود است در (وَإِنَّا عَلَى ذَهَابٍ) تخویف به بندگان است که اگر اللّه تعالٰی این آب را خشک کند پس هیچ کسی آنرا برگردانیده نمی تواند این در سوره ملک (۳۰) نیز است -
[۱۹] این دلیل چهارم سفلی است مراد از (فَوَاكِهُ) میوه های دیگر است علاوه از خرما و انگور یا مراد این است که این خرما و انگور مختلف و به اقسام بسیار است در (وَمِنْهَا) اشاره است که علاوه از خوردن فواید دیگری نیز دارد -
[۲۰] این دلیل پنجم سفلی است ، مراد از این درخت زیتون است که تیل آن بجای دهن استعمال میگردد (یعنی به آن چرب شده میتواند) و برای خوراک بجای سالن (پخته شده) نیز استعمال میشود و طور سینا به هر آن کوه گفته میشود که در آن درختان بوته ها و میوه های بسیار باشد و به همراه آن زیبا اشکار میگردد -
[۲۱] این دلیل ششم است (مَنَافِعُ) منافع شیر بسیار زیاد است از این سبب عرب برای آن (دّر) نیز میگویند دوغ ، ماست ، مسکه ، روغن وغیره از این ساخته میشود و به منافع پوست و موی و پشم شامل است -