وَالَّذِينَ إِذَا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا وَكَانَ بَيْنَ ذَلِكَ قَوَامًا ﴿۶۷﴾ وَالَّذِينَ لَا يَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ وَلَا يَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَلَا يَزْنُونَ وَمَنْ يَفْعَلْ ذَلِكَ يَلْقَ أَثَامًا ﴿۶۸﴾ يُضَاعَفْ لَهُ الْعَذَابُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَيَخْلُدْ فِيهِ مُهَانًا ﴿۶۹﴾ إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُولَئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا ﴿۷۰﴾ وَمَنْ تَابَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَإِنَّهُ يَتُوبُ إِلَى اللَّهِ مَتَابًا ﴿۷۱﴾
و اینها کسانی اند که چون خرچ میکنند از حد نمیگذرند و بخل نمی کنند و هستند میان هر دو برابر (در میانه حال) ﴿۶۷﴾
و اینها کسانی اند که نمی خوانند با اللّه تعالٰی مددگار (حاجت روا) دیگر و نمی کشند آن نفسی را که حرام گردانیده اللّه تعالٰی کشتن آنرا بغیر از جرم شرعی و نمیکنند زنا و هر که بکند این کارها را روبرو شود سزا گناه را ﴿۶۸﴾
زیاده شود او را عذاب در روز قیامت و جاوید ماند در آن ذلیل شده ﴿۶۹﴾
مگر کسی که توبه کرد و ایمان آورد و عمل کرد عمل نیک و کرد عمل نیکو پس این کسان تبدیل میکند به جای بدی های ایشان نیکیها وهست اللّه تعالٰی آمرزنده مهربان ﴿۷۰﴾
و هر که توبه کرد و کند کار نیک پس هرآئینه این کس باز میگردد بسوی اللّه تعالٰی به بازگشتن ﴿۷۱﴾
[۶۷] در این سه صفات (ششم ، هفتم ، هشتم) را ذکر میکند در صفات گذشته طاعت کردن در مامورات را ذکر کرد در این نجات یافتن از گناهان را ذکر میکند همچنین پیش عبادت بدنیه ذکر بود حالا عبادت مالیه را ذکر میکند (لَمْ يُسْرِفُوا) اسرف خرچ کردن است در غیر طاعت اللّه تعالٰی و رسول مانند خرچ کردن در شرک و بدعات و فسق و فجور (لَمْ يَقْتُرُوا) اقتار بخل در خرچ کردن در طاعت اللّه تعالٰی و رسول مانند زکوة ندادن و در دعوت و جهاد خرچ نکردن و دیگر نفقات فرض و واجب نکردن (قَوَامًا) در طاعت اللّه و رسول خرچ کردن و چنین در سوره بنی اسرائیل (۲۹) نیز گذشته است -
[۶۸] در این سه صفات (نهم ، دهم ، یازدهم) را ذکر میکند صفات گذشته تحلیه بود و این صفات تخلیه است یعنی به سبب صفات پیش ایشان از اعمال مشرکان خود را نگه میدارند - یکی از آن شرک فی الدعا است (مَعَ اللَّهِ) اشاره است که مشرک اللّه تعالٰی را قبول میکند و گاهی یااللّه مدد نیز میگوید لیکن گاهی به غیراللّه مدد کن میگویند به این عقیده که او حاجت روا ما و صاحب اختیار نفع و ضرر و غیب دان است و شرک سبب قتل ظاهری است و از قتل خفی است (که آن زنا است) -
[۶۹] این تخویف دلیل است که این کارهای گذشته از شرک و حالت کفر است از سببی که مضاعفه (زیاد شدن) عذاب و همیشه بودن و اهانت هرسه خاص است به هر کافر و مشرک -
[۷۰] این ترغیب به توبه کردن از گناهان گذشته ذکر شده است (يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ) مراد اینکه نام های بد و صفات آنرا تبدیل میکند به نام های و صفات نیکو و همچنین گناهان ایشان معاف شود و توفیق اعمال نیک داده شود وهمچنین از اعمال نامه ایشان اعمال بد پاک شود و بجای آن اجر و ثواب اعمال صالحه نوشته شود -
[۷۱] در آیت گذشته توبه مشرکان ذکر بود از این سبب در آن آمَنَ را ذکر کرده بود و در این آیت توبه موُمنان گنهگاران است (فَإِنَّهُ يَتُوبُ) این علت جزاء پنهان است یعنی توبه او قبول است از سببی که توبه او به اخلاص است -