وَإِذَا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَيْهِمْ أَخْرَجْنَا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ تُكَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ كَانُوا بِآيَاتِنَا لَا يُوقِنُونَ ﴿۸۲﴾ وَيَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجًا مِمَّنْ يُكَذِّبُ بِآيَاتِنَا فَهُمْ يُوزَعُونَ ﴿۸۳﴾

و چون پوره شود فیصله عذاب بر ایشان بیرون آریم برای ایشان یک جانوری از زمین که سخن گوید به ایشان (از سببی که) هرآئينه مردمان به آیات ما یقین نداشتند ﴿۸۲﴾
و روزی که جمع کنیم از هر امتی یک گروه را از آنهای که دروغ میشمردند آیات ما را پس ایشان حصه حصه شوند ﴿۸۳﴾

[۸۲] این تخویف دنیوی است به سبب عدم ایمان بالآیات و قرآن - و مراد از وقوع قول فیصله غضب اللّه تعالٰی است به عدم قبولیت توبه و ایمان و به روایت ابوسعید خدری نقل است که آنوقت هنگامی می آید که همه مردم امر بالمعروف و نهی عن المنکر را ترک کنند و به روایت عبداللّه ابن مسعود آنوقت است که علماء حق بمیرند و علم قرآن و دین باقی نماند - چون چنین وقت بیاید توبه قبول نمی شود و مومنان پیدا نمی شوند چنانچه به نوح علیه السلام وحی کرده شد (انه لن یؤمن من قومک الا من قد اٰمن) هود (۳۶) در این وقت دابة از زمین پیدا میشود در حدیث مسلم ذکر است که سه علامات قیامت که اشکار شد باز ایمان قبول نمی شود طلوع آفتاب از مغرب و دجَّال و دآبة الارض - همچنین در حدیث دیگر مسلم علامات قیامت را ده ذکر کرده است و یکی در آن دآبة الارض است پس معلوم شد که دآبة الارض ضرور می آید لیکن شکل آن و مکان خروج آن و احوال تفصیلی دیگر به روایات صحیح ثابت نیست (اگر چه تفسیر قرطبی و دیگر مفسرین نوشته اند) بر این ایمان اجمالی کافی است و کسی که مصداق این را عمر رضی اللّه عنه و دیگر داعی حق قرار داده است آنرا تفسیر قرطبی به بسیار سختی رد کرده است - (تُكَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ) توجیه اول اینست که اَنَّ مفعول دوم است از تُکلمهم و در بِاٰیاٰتنا بِاٰیٰات ربنا مراد است معنی این شد که این دابة خبر میدهد که مردمان به آیات رب ما یقین ندارند از این سبب مرا فرستاد - توجیه دوم این است که برای تکلمهم مفعول حذف است ببطلان ادیان کلها سوای الاسلام و بعدم قبول توبتهم و اَن متعلق به اخرجنا است معنی این است که این دابة برای همه مردمان خبر میدهد از ابطال همه دین ها سوای دین اسلام یا خبر میدهد از عدم قبول شدن توبه آنها - و دآبة را از این سبب بیرون می آریم که مردم بر آیات ما یقین ندارند - توجیه سوم این است که علیهم به معنی لغوی است یعنی بر انسانان آنوقت جرح میکند به این سخن که ان الناس آه و مراد از بِآيَاتِنَا آیت ربنا است -
[۸۳] از این آیت تخویف اخروی آیات الٰهیه برای مکذبین شروع است (يُوزَعُونَ) بند کرده میشوند در یکجا باز برده میشوند به میدان حساب -