وَتَرَى الْجِبَالَ تَحْسَبُهَا جَامِدَةً وَهِيَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ صُنْعَ اللَّهِ الَّذِي أَتْقَنَ كُلَّ شَيْءٍ إِنَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَفْعَلُونَ ﴿۸۸﴾ مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيْرٌ مِنْهَا وَهُمْ مِنْ فَزَعٍ يَوْمَئِذٍ آمِنُونَ ﴿۸۹﴾ وَمَنْ جَاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَكُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِي النَّارِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا مَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ﴿۹۰﴾

و می بینی کوها را گمان میکنی آنرا محکم در جای ایستاده و آن میگذرند مانند گذشتن ابر صنع اللّه تعالٰی است آن ذاتی که استوار ساخت هر چیز را هرآئينه اللّه تعالٰی خبردار است به کارهای که شما میکنید ﴿۸۸﴾
هر که بیامد به (خصلت) نیکو پس او را پاداش بهتر باشد بسبب آن و ایشان از اضطراب آنروز ایمن باشند ﴿۸۹﴾
و هر که بیامد به بدی پس انداخته شوند روی ایشان در آتش پاداش داده نمیشود به شما مگر از اعمالی که میکردید ﴿۹۰﴾

[۸۸] این از احوال قیامت حال چهارم هیبت ناک است (تَحْسَبُهَا جَامِدَةً) یعنی حالا گمان میکنی که این کوها بسیار محکم اند و حال اینکه مانند ابر روان میشوند یا اینکه در آنوقت گمان میکنی که این کوها در جاهای خود ایستاد اند و حال اینکه روان میباشند از سببی که جسم کلان که حرکت میکند انسان آنرا نمی داند - امام قرطبی حالات کوها را که در هنگام قیام ساعت میباشند به ترتیب ذکر کرده است اول اندکاک (فدکتا دکة واحدة) دوم کالعهن المنفوش سوم هباء منثورا چهارم نسف پنجم مرالسحاب ششم سراب (صُنْعَ اللَّهِ) مفعول مطلق است از فعل یا انظروا محذوف است یعنی ببینید صنع اللّه تعالٰی را به کوه ها وغیره مراد از (كُلَّ شَيْءٍ) کوها و پاره های آن است یا هرچیز مراد است و مراد از اتقان مناسب و ساختن به حکمت است -
[۸۹] این از احوال بعث بعدالموت حالت پنجم است و بشارت برای موحدین است (بِالْحَسَنَةِ) کلمه لا الهَ الا اللّهُ است (خَيْرٌ مِنْهَا) مِن اجلیه است یعنی جزا بهتر خواهد بود از جهت کلمه توحید (مِنْ فَزَعٍ يَوْمَئِذٍ) این فزع جدا پیش از روز قیام است از سببی که در روز قیامت بسیار هیبت ها است یکی از آن ذبح موت است اینجا صعق مراد نیست از سببی که آن صعق و باز افاقه به همه مومنان نیز میاید -
[۹۰] این تخویف اخروی است و در این حال ششم را ذکر میکند و مراد از السَّيِّئَةِ شرک و کفر است (هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا مَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ) اشاره است که این جزا به مثل اعمال ایشان است ایشان دین اللّه تعالٰی را بر عکس کرده بودند پیش ایشان نیز سرنگون میشوند و مانند این در آیت (۹۴) سوره شعراء گذشته است -