وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ صَدَقُوا وَلَيَعْلَمَنَّ الْكَاذِبِينَ ﴿۳﴾ أَمْ حَسِبَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ السَّيِّئَاتِ أَنْ يَسْبِقُونَا سَاءَ مَا يَحْكُمُونَ ﴿۴﴾ مَنْ كَانَ يَرْجُو لِقَاءَ اللَّهِ فَإِنَّ أَجَلَ اللَّهِ لَآتٍ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ ﴿۵﴾ وَمَنْ جَاهَدَ فَإِنَّمَا يُجَاهِدُ لِنَفْسِهِ إِنَّ اللَّهَ لَغَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ ﴿۶﴾

و هرآئينه امتحان کردیم کسانی را که پیش از ایشان بودند پس البته اشکار میکند اللّه تعالٰی کسانی را که راست میگویند و هرآئينه اشکار میکند دروغگویان را ﴿۳﴾
آیا گمان میکنند کسانی که میکنند عمل های بد را که نجات می یابند از عذاب ما بداست آنچه فیصله میکنند ﴿۴﴾
هرکه عقیده میدارد ملاقات اللّه تعالٰی را پس هرآئينه میعاد اللّه تعالٰی آمدنی است و اوست بر هر چیز شنوا و بر هر چیز دانا ﴿۵﴾
و هر که زحمت کشد پس هرآئينه زحمت میکشد برای نفع نفس خود هرآئينه اللّه تعالٰی البته بی نیاز است از همه مردمان ﴿۶﴾

[۳] این تسلیت به مومنان است در این قول فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ آه ، حکمت امتحانات است یعنی فرق راستینان و دروغگویان (الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ) مراد از این انبیاء علیهم السلام و مومنین گذشته اند و بطور خاص موسیٰ علیه السلام که واقعه آن در سوره پیش گذشته است -
[۴] در این آیت دعوی دوم سوره است یعنی کسانیکه کفر و شرک میکنند و مخالفت حق پرست را میکنند و به ایشان مکرها میسازند ایشان از عذاب اللّه تعالٰی نجات یافته نمی توانند و در این اشاره به تخویف کاذبین است -
[۵] این متعلق به دعوی اول به طریقه ترغیب است یعنی کسیکه از ملاقات اللّه تعالٰی میترسد یا عقیده آنرا دارد (پس باگذشتاندن مصیبت ها برای آن آمادگی بگیرد) (يَرْجُو لِقَاءَ اللَّهِ) مراد از این رویة (دیدار) اللّه تعالٰی در جنت است این معنی ظاهر است یامراد از لقاء دوباره زنده شدن است یرجوا به معنی یعتقد است و جزاء من کان محذوف است یعنی فَلْیَصْبِرْ عَلَی البلایا (بر مصیبت ها صبرکند) -
[۶] این افتتان (امتحان) نوع اول است یعنی خود را زحمت دادن به بسیار کوشش کردن برای دعوت ایمان و توحید و این به مجاهده بدنی و مالی هر دو شامل است - و فایده این زحمت برای همین شخص است از سببی که اللّه تعالٰی برای او محتاج نیست -