اتْلُ مَا أُوحِيَ ۹۸۰ الروم
الم ﴿۱﴾ غُلِبَتِ الرُّومُ ﴿۲﴾ فِي أَدْنَى الْأَرْضِ وَهُمْ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَيَغْلِبُونَ ﴿۳﴾
الف لام میم ﴿۱﴾
مغلوب شدن رومیان ﴿۲﴾
در زمین نزدیک و ایشان بعد از ضعیف شدن ایشان زود است که غالب شوند ﴿۳﴾
ربط: این سوره با سوره پیش از یک چند وجوه است وجه اول این است که در سوره پیش ذکر جهاد صحیح شد در این سوره نتیجه آنرا ذکر میکند که آن انقلاب است - وجه دوم این است که سوره گذشته ترغیب به جهاد بود حالا در این سوره بشارت به نصرت اللّه تعالٰی است -
دعویٰ این سوره: وعده امداد اللّه تعالٰی با اهل توحید است به آوردن انقلاب - و اثبات دعوه به مثال رومیان است و بر دلایل قدرت اللّه تعالٰی به انقلاب حالات - و همچنین اثبات توحید است با دلایل عقلی و با ذکر یک مثال و به رد بر اقسام شرک ، شرک در تصرف و در دعاء و رد بر شفاعت قهریه -
خلاصه سوره:
این سوره به سه باب تقسیم شده است - باب اول الی (۱۹) است در این مثال اول را غلبه رومیان را بر اهل فارس ذکر میکند بعد از مغلوب شدن باز دعوی سوره الی (۵) است باز چهار زجر است اول به بی علمی ایشان در (۶) دوم با غفلت از آخرت در (۷) سوم به انکار بعث بعدالموت در (۸) به همراه دلیل عقلی چهارم با ظلم کردن بر جانهای خود در (۹) با تخویف دنیوی ، و تخویف اخروی در (۱۶،۱۴،۱۳،۱۲،۱۰) است و دلیل عقلی در (۱۱) و بشارت اخرویه در (۱۵) است باز ذکر تسبیح و حمد است (که این توحید است) برای حاصل کردن نصرت اللّه تعالٰی که دعویٰ سوره است در (۱۸،۱۷) -
[۱] این از مقطعات است دلیل بر اعجاز قرآن است -
[۳،۲] این مثال برای دعوی سوره و تسلیت مومنان است ، و برای جنگ فارس و روم اشاره است تفصیل آن این است که در زمان نزول قرآن در دنیا این دو پادشاهی بود که بسیار مملکت های بزرگ بود - یکی فارس بود به پادشاه آنها کسریٰ گفته میشد و در آن وقت ایران ، افغانستان ، و بر اکثر ممالک شرقی پادشاهی ایشان بود و ایشان مجوسیان بودند ، و مجوسیان کتابیان نیستند بلکه عبادت آتش ، روشنی ، و از آفتاب ، مهتاب ستاره ها وغیره را میکنند و امیین هستند ایشان مانند مشرکین عرب بودند - دوم روم بود که به پادشاه آنها هرقل گفته میشود اکثر ممالک غربی الی شام تحت پادشاهی ایشان بودند و ایشان نصاریٰ اهل کتاب بودند در میان این هردو اکثر اوقات جنگ ها میبود لیکن یک وقت پادشاه فارس که نام آن سابور بود برای جنگ رومیان لشکر بزرگی فرستاد و جنگ بزرگ شد که در آن رومیان شکست خوردند و از ایشان علاقه شام ، اذرعات ، بصری و بر بلاد جزیره غلبه کردند رومیان صرف به علاقه روم و قسطنتنیه جمع شدند - این خبر را که مشرکان مکه شنیدند بسیار خوش شدند و خلاف مومنان مکه تبلیغات را آغاز کردند ، و میگفتند که برادران ما بالای برادران شما غالب شدند نزدیک است که ما نیز غالب خواهیم شد و دین شما را از بین خواهیم برد و مومنان بر این بسیار خفه شدند لذا برای تسلیت آنها این آیت ها نازل شد - حاصل این بود رومیان اگر چه حالا مغلوب شدند لیکن کمی وقت بعد غالب میشوند و چنین شد چنانچه هفت سال بعد جنگ بزرگ شد رومیان بر اهل فارس غالب شدند و روز غلبه ایشان آن بود که مومنین در غزوه بدر بر مشرکین غالب شدند پس بر مشرکان دو اندوه آمد و بر مومنین دو خوشی آمد -
فایده: این دلیل اشکار است که قرآن کتاب راستین اشکار اللّه تعالٰی است از سببی که این خبر غیب را داده بود و او راست واقع شد -
تشریح: روم بن عیص بن اسحاق بن ابراهیم علیهم السلام مشهور است پس اشکار شد که ایشان عموزاده های اولاد یعقوب بن اسحاق علیهما السلام (که به ایشان بنی اسرائیل گفته میشود) اند (فِي أَدْنَى الْأَرْضِ) یعنی آن زمین رومیان (ملک) که به عرب ها نسبت به فارس نزدیک بود که آن شام بصری وغیره است -