فَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ وَالْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ ذَلِكَ خَيْرٌ لِلَّذِينَ يُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ﴿۳۸﴾ وَمَا آتَيْتُمْ مِنْ رِبًا لِيَرْبُوَ فِي أَمْوَالِ النَّاسِ فَلَا يَرْبُو عِنْدَ اللَّهِ وَمَا آتَيْتُمْ مِنْ زَكَاةٍ تُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ ﴿۳۹﴾ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَكُمْ ثُمَّ رَزَقَكُمْ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يُحْيِيكُمْ هَلْ مِنْ شُرَكَائِكُمْ مَنْ يَفْعَلُ مِنْ ذَلِكُمْ مِنْ شَيْءٍ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ ﴿۴۰﴾
پس بده صاحب قرابت را حق او و مسکین و مسافر را این بسیار مفید است برای کسانیکه میخواهند روی اللّه تعالٰی را و این کسان ایشانند کامل کامیابان ﴿۳۸﴾
و آنچه میدهید از مال به اراده افزونی تا بیفزاید در مالهای مردم پس نمی افزاید در نزد اللّه تعالٰی و آنچه میدهید از زکوة میخواهید به آن روی اللّه تعالٰی را پس این کسان ایشانند آفزایش کنندگان (اموال و اجرها را) ﴿۳۹﴾
اللّه تعالٰی آن ذاتیست که بیافرید شما را باز روزی میدهد شما را باز میمیراند شما را باز زنده میگرداند شما را آیا از شریکان شما هست چنین کسی که کرده بتواند از این کارها چیزی کار پاک است اللّه تعالٰی و بلندتر است از آنچه شریک می آرند ﴿۴۰﴾
[۳۸] این نیز با آن اصولی تعلق دارد که از آیت (۳۰) آغاز شده است اصول گذشته به اصلاح نفس تعلق دارد و در این احسان به مردم برای اینکه برای دعوت حق راه آسان شود (يُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ) مراد از اراده نیت کردن است اشاره است که ثواب به نیت حاصل میگردد -
[۳۹] این منع کردن از مقابل احسان است که آن ربوٰ و ریاء است - و در این آیت تقابل ربوٰ و زکوة است به خلاف گمان مردم - مردمان جاهل گمان میکنند که به ربوٰ مال افزود میگردد پس فرمود فَلَا يَرْبُو عِنْدَ اللَّهِ ، و گمان میکنند که به زکوة مال اندک میگردد پس فرمود (فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ) ربوٰ در مکه حرام نشده بود لیکن بدی و قباحت های آن بیان میشد تا مردم از او خود را نگهدارند یا مراد از ربوٰ (خوئی حقیر است) که برای کسی هدیه به این اراده میدهد که او از سبب این برایم زیاده دهد چنانچه در مدارک نوشته است (زَكَاةٍ) مراد از این زکوة فرضی است بنابر قول آن مفسرین که ایشان گفته اند که در مکه زکوة فرض شده بود لیکن مقدار آن مقرر نشده بود - یا مراد از آن هر صدقه و هدیه است به نیت که به آن پاکی و ثواب زیاده حاصل میکند یعنی مراد از زکوة معنی لغوی آن است -
[۴۰] این نیز دلیل عقلی است و ترغیب است که در هر عبادت اراده وَجهُ اللّه تعالٰی را کنید از سببی که او بر شما انعام خلق و رزق را کرده است -