ظَهَرَ الْفَسَادُ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ لِيُذِيقَهُمْ بَعْضَ الَّذِي عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ ﴿۴۱﴾ قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ مِنْ قَبْلُ كَانَ أَكْثَرُهُمْ مُشْرِكِينَ ﴿۴۲﴾ فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ الْقَيِّمِ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَ يَوْمٌ لَا مَرَدَّ لَهُ مِنَ اللَّهِ يَوْمَئِذٍ يَصَّدَّعُونَ ﴿۴۳﴾ مَنْ كَفَرَ فَعَلَيْهِ كُفْرُهُ وَمَنْ عَمِلَ صَالِحًا فَلِأَنْفُسِهِمْ يَمْهَدُونَ ﴿۴۴﴾ لِيَجْزِيَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْكَافِرِينَ ﴿۴۵﴾
اشکار شد عذاب در خشکی و تَری به سبب آن گناهانی که کرده دستهای مردم تا بچشاند ایشانرا بعضی جزای اعمالی که ایشان کرده اند تا ایشان به طاعت اللّه تعالٰی باز گردند ﴿۴۱﴾
بگو سیر کنید در زمین پس بنگرید که چگونه شد انجام آنهای که پیش از ایشان بودند اکثر ایشان مشرکان بودند ﴿۴۲﴾
پس راست کن روی خود را بسوی دین پایدار پیش از آنکه بیاید روزی که باز گردانیدن نیست آنرا از طرف اللّه تعالٰی آن روز مردم پاره پاره شوند ﴿۴۳﴾
هر که کفر کرد پس بر او است جزاء کفر او و هر که کند عمل موافق سنت پس برای نفس خود ایشان جای نیکو میسازند ﴿۴۴﴾
تا جزاء دهد آنهای را که ایمان آوردند و کردند اعمال موافق سنت از فضل خود هرآئينه اللّه تعالٰی دوست ندارد کافران را ﴿۴۵﴾
[۴۱] در این آیت تخویف دنیوی است به همراه ذکر کردن سبب عذاب مراد از (الْفَسَادُ) نقصان در هر فایده (فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ) آن طوفان های که به آن کشتی ها و جهاز ها غرق شوند امواج زیاد که کشتی چلانیده نمی شود - دواب هلاک شدن بحر کم شدن شکار - از سبب نه شدن باران بوجود نه آمدن مروارید در صدف وغیره این عذاب ها در بحر می آید (بِمَا كَسَبَتْ) مانند این در سوره شوریٰ (۳۰) نیز است و این جزای بعضی اعمال است پس اگر مومنان باشند بعضی را اللّه تعالٰی برای ایشان معاف میکند و اگر کافران باشند یا مومنان گنهکاران باشند که توبه نکنند عذاب دیگر را برای ایشان در برزخ و آخرت میدهد (يَرْجِعُونَ) مراد از این توبه کردن به دل و به زبان و ترک کردن گناه است -
[۴۲] این تاکید آیت گذشته است (كَانَ أَكْثَرُهُمْ مُشْرِكِينَ) یعنی سبب بزرگ عذاب شرک بود و بر قوم های دیگر از سببب گناهان دیگر نیز عذاب آمده است -
[۴۳] از این آیت الی اخیر سوره باب اخیر است در این امر به ثابت شدن بر توحید است و تخویف اخروی و بشارت مختصر را در سه آیات ذکر میکند - باز پنج دلایل عقلی را ذکر میکند (۵۴،۵۰،۴۹،۴۸،۴۶) و دعوی سوره را در (۴۷) و زجر به منکرین در (۵۱) و تسلیت به نبی صل اللّه وعلیه وسلم در (۵۳،۵۲) باز تخویف اخروی در (۵۷،۵۶،۵۵) و زجر به انکار قرآن در (۵۹،۵۸) و اختتام را در (۶۰) به تسلیت ذکر میکند که متعلق به اول سوره است - در این (۴۳) حکم برای اقامه دین میکند برای دفع کردن عذاب که در آیات پیش ذکر شد و مراد از (فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ الْقَيِّمِ) محکم شدن بر توحید است به همراه مخالفت کردن به اعمال مشرکان -
[۴۴] در این ذکر هر دو گروه است به تخویف و بشارت -
[۴۵] این نیز متعلق به آیت گذشته است با لف و نشر غیر مرتب -