قُلْ يَتَوَفَّاكُمْ مَلَكُ الْمَوْتِ الَّذِي وُكِّلَ بِكُمْ ثُمَّ إِلَى رَبِّكُمْ تُرْجَعُونَ ﴿۱۱﴾ وَلَوْ تَرَى إِذِ الْمُجْرِمُونَ نَاكِسُو رُءُوسِهِمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ رَبَّنَا أَبْصَرْنَا وَسَمِعْنَا فَارْجِعْنَا نَعْمَلْ صَالِحًا إِنَّا مُوقِنُونَ ﴿۱۲﴾ وَلَوْ شِئْنَا لَآتَيْنَا كُلَّ نَفْسٍ هُدَاهَا وَلَكِنْ حَقَّ الْقَوْلُ مِنِّي لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ الْجِنَّةِ وَالنَّاسِ أَجْمَعِينَ ﴿۱۳﴾

بگو قبض میکند روح شما را ملک الموتی که مقرر شده بر شما باز بسوی پروردگار خود گردانیده میشوید ﴿۱۱﴾
و اگر ببینی وقتیکه که مجرمان زیر افگنده باشند سرهای خود را نزد پروردگار ایشان (میگویند) ائ پروردگار ما دیدیم و شنیدیم پس باز گردان ما را تا بکنیم عمل نیکو هرآئینه ما یقین کنندگانیم ﴿۱۲﴾
و اگر میخواستیم البته میدادیم هر شخصی را هدایت او لیکن ثابت شده فیصله عذاب از جانب من که هرآئینه پر کنم جهنم را از جنها و انسانها یکجا ﴿۱۳﴾

[۱۱] این جواب انکار ایشان است که در آیت پیش ذکر شد - حاصل اینکه روح شما در اختیار اللّه تعالٰی است که بر قبض کردن آن ملک الموت را مقرر کرده است این از شان ذاتی قادر دور نیست که شمارا دوباره پیدا کند -
فایده: اشکال این است که اینجا ملک الموت را مفرد ذکر کرده است ودر سوره انعام (۶۱) و در سوره سبا (۹۷ ) جمع ذکر کرده است تطبیق آن چگونه است جواب اول این است که ملک الموت یکی است که نام آن عزرائیل علیه السلام مشهور است.(اگرچه درهیچ نص صحیح مرفوع این نام در علم من نیست) ولی با آن دیگر ملائیک همکار و تابع است - برای قبض کردن بعضی خودش میرود و برای بعضی دیگر ملائیک میرود - جواب دوم در اینجا کدام روایت که مفسرین برای تصرف عامه و علم عامه عزرائیل علیه السلام ذکر کرده اند در آن هیچ روایت صحیح مرفوع نیست - (واللّه اعلم) -
[۱۲] این تخویف اخروی برای منکرین است و ذکر احوال ایشان است بعد از (الیه ترجعون) رجوع به اللّه - از (الْمُجْرِمُونَ) آن مراد اند که از قرآن و رسول و توحید و قیامت (که در آیات گذشته ذکر شد) انکار میکنند (نَاكِسُو رُءُوسِهِمْ) این علامات ملامت شدن و شرمندگی و ذلت است (رَبَّنَا أَبْصَرْنَا وَسَمِعْنَا) مراد از این علم آن اخبار است که ایشان در دنیا از آن انکار کرده بودند - اکثر ایشان از آنچه کار میکردند که به چشم نمی دیدند (که آنها در یومنون بالغیب مراد اند) و همچنین ایشان از وحی اللّه تعالٰی و قرآن و حدیث نه در دنیا گوش می نهادند حالا این هر دو حالت برای ایشان مجبوراً حاصل شد -
[۱۳] این نیز در تخویف داخل است و این متعلق به أَبْصَرْنَا وَسَمِعْنَا است یعنی در دنیا هدایت را از سببی حاصل نکرده بودند که آن در اختیار اللّه تعالٰی است و این مذهب اهل سنت است که اللّه تعالٰی اراده ایمان و هدایت کافر را نکرده است و هیچ کاری بدون اراده اللّه تعالٰی نمیشود -