يَعْلَمُ مَا يَلِجُ فِي الْأَرْضِ وَمَا يَخْرُجُ مِنْهَا وَمَا يَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ وَمَا يَعْرُجُ فِيهَا وَهُوَ الرَّحِيمُ الْغَفُورُ ﴿۲﴾ وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَا تَأْتِينَا السَّاعَةُ قُلْ بَلَى وَرَبِّي لَتَأْتِيَنَّكُمْ عَالِمِ الْغَيْبِ لَا يَعْزُبُ عَنْهُ مِثْقَالُ ذَرَّةٍ فِي السَّمَاوَاتِ وَلَا فِي الْأَرْضِ وَلَا أَصْغَرُ مِنْ ذَلِكَ وَلَا أَكْبَرُ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُبِينٍ ﴿۳﴾ لِيَجْزِيَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَئِكَ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَرِيمٌ ﴿۴﴾ وَالَّذِينَ سَعَوْا فِي آيَاتِنَا مُعَاجِزِينَ أُولَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مِنْ رِجْزٍ أَلِيمٌ ﴿۵﴾

عالم است به آنچه می در آید در زمین و به آنچه می برآید از او و آنچه فرود می آید از آسمان و آنچه بالا میرود در آسمان و اوست مهربان آمرزنده ﴿۲﴾
و میگوند کافران نمی آید به ما قیامت بگو آری قسم است به پروردگار من می آید قیامت عالم است اللّه تعالٰی به همه غیب ها پنهان نمی شود از او به وزن یک ذره در آسمانها و نه در زمین و نیست خوردتر از آن و نه بزرگتر مگر در کتاب اشکار است ﴿۳﴾
تا پاداش دهد کسانی را که ایمان آوردند و عمل کردند موافق سنت این کسان ایشان راست آمرزش و روزی باعزت ﴿۴﴾
و کسانی که سعی میکنند در آیت های ما مقابله کنان این کسان ایشان راست از عذاب شدید دردناک ﴿۵﴾

[۲] این دلیل عقلی دوم است اول دلیل تصرف است و این دلیل علمی است از سببی که تصرف بغیر از علم شده نمی تواند - و با این دلایل اثبات توحید و اثبات قیامت هر دو مقصود است (مَا يَلِجُ فِي الْأَرْضِ) آب ، تخم اموال و مرده ها وغیره مراد است (وَمَا يَخْرُجُ مِنْهَا) آب معدنیات ، بوته ها درخت ها وغیره مراد است - (وَمَا يَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ) وحی ، ملائيک ، آب وغیره مراد است (وَمَا يَعْرُجُ فِيهَا) ملائيک ، اعمال نیک ، و کلمات طیبه وغیره مراد است -
[۳] بعد از ذکر آخرت در آیت (۱) زجر به منکرین اوست و اثبات او را میکند به قسم خوردن به ذات خود و سوره سوم است که در آن قسم به ذات رب در باره قیامت است (عَالِمِ الْغَيْبِ) صفت رب است یعنی عالم است به ارواح و به اجسام و یه اجزاء اگر چه بعضی قسمت به مقدار ذره باشد و بعضی از ان پاره بزرگ میباشند - و بعضی از آن پاره های باریک میباشند -
[۴] در این بشارت است و ذکر علت برای قیامت است - در آیت ایمان و عمل صالح را ذکر کرده است پس در جزا (مغفرت و رزق کریم) هر دو را به ترتیب ذکر کرد - (كَرِيمٌ) یعنی پُر از فواید است هیچ نقصان در آن نیست و در حاصل کردن آن ماندگی نیست و حساب نیز در آن نیست -
[۵] این تخویف اخروی برای کسانی است که به آیت های اللّه تعالٰی مقابله میکنند (فِي آيَاتِنَا) در باطل کردن آیت ها و در تحریف آن و (مُعَاجِزِينَ) قید است برای (سَعَوْا) - یعنی کوشش یاد گرفتن او را نمی کنند بلکه مقابله کنندگان اند یا عاجز کنندگان اللّه تعالٰی را اند از گرفتاری ایشان در گمان خود ایشان -