وَمَا لِيَ ۱۰۸۲ الصافات
وَالصَّافَّاتِ صَفًّا ﴿۱﴾ فَالزَّاجِرَاتِ زَجْرًا ﴿۲﴾ فَالتَّالِيَاتِ ذِكْرًا ﴿۳﴾ إِنَّ إِلَهَكُمْ لَوَاحِدٌ ﴿۴﴾ رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا وَرَبُّ الْمَشَارِقِ ﴿۵﴾
قسم است بر ملائیک صف بسته کنندگان صف بسته ﴿۱﴾
باز آنکه رانندگان اند به رانندن ﴿۲﴾
باز آنکه خوانندگان اند ذکر را (به طریقه شهادت بر این سخن) ﴿۳﴾
که هرآئينه قابل پرستش شما ذات یگانه است ﴿۴﴾
پروردگار آسمانها و زمین و آنچه در میان آنهاست و پروردگار مشرق هاست ﴿۵﴾
ربط: این با سوره پیش از چند وجوه است وجه اول این است که در آن سوره رد بر شفاعت قهریه (شرکیه) بود در این سوره علت آنرا ذکر میکند که آن عجز و احتیاج بندگان نیک است - وجه دوم این است که در سوره پیش دلایل عقلی بود در این سوره دلایل نقلی را ذکر میکند -
دعویٰ این سوره: اثبات توحید است به ذکر کردن احتیاج و عجز ملائيک واحتیاج و عبدیت پیغمبران و ذلت جنات با رد شرک بالملائيکه والجن و رد شرک فی العبادة والدعاء است احوال ملائيک را در (۱۶۶،۱۶۵،۱۶۴،۳،۲،۱) و احوال جنات را در (۱۶۰،۱۵۸،۱۰،۹،۸،۷) ذکر میکند - و احوال هفت پیغمبران نوح، و ابراهیم و موسیٰ با هارون و الیاس و لوط و یونس علیهما السلام را ذکر میکند و ماخذ دعوی در اخیر سوره در (۱۸۱) است که انبیاء علیه السلام در سلامتی به اللّه تعالٰی محتاج اند و دعوی توحید در (۱۸۲،۱۸۰) ذکر است -
خلاصه سوره:
در این سه باب است باب اول الی (۷۴) است در این احوال ملائيک برای شهادت بر توحید است باز تذلیل جنات را الی (۱۰) ذکر میکند باز چهار نوع زجر الی (۲۰) ذکر میکند باز برائت الهه باطله را و عابدان آنرا از یکدیگر تخویفاً الی (۳۴) ذکر میکند باز بشارت تفصیلیه الی (۶۱) وتخویف اخروی تفصیلی الی (۷۴) ذکر میکند -
[۴،۳،۲،۱] در این صفات ملائيک است و این قول پسندیده است که ملائیک برای بندگی اللّه تعالٰی در صف ها ایستاد اند چنانچه در حدیث صحیح وارد است که صف های این امت برای نماز جماعت مانند صف های ملائيک است که صف های اول را کامل میکنند و با همدیگر پیوست ایستاد میباشند - و ملائيک زجر میکنند (میرانند) شیطانان را از آسمان و میرانند ابرها را ازیک طرف به طرف دیگر و منع میکنند مومنان رااز گناهان به الهام خیر و ملائيک تلاوت وحی را میکنند و ذکر اللّه تعالٰی را به تسبیح و حمد و تقدیس میکنند و قول دوم این است که مراد از این جماعت مومنان است که این سه کار را میکنند -
[۵]این دلیل عقلی برای توحید بعد از دلیل نقلی و قسم است (الْمَشَارِقِ) این را جمع ذکر کرده است چنانچه در سوره معارج (۴۰) است از سببی که مراد از این جای هر یک روز اشکار شدن آفتاب است و آن سه صدوشصت و پنج است چنانچه امام قرطبی ذکر کرده است و سه صدوشصت شربینی ذکر کرده است و یکصدو هشتاد ابن عطیه در محررالوجیز ذکر کرده است و اللّه اعلم لیکن قول مشهور اولی است -