فَمَنْ أَظْلَمُ ۱۱۵۴ حٰمٓ السجدة
حم ﴿۱﴾ تَنْزِيلٌ مِنَ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ ﴿۲﴾ كِتَابٌ فُصِّلَتْ آيَاتُهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ ﴿۳﴾ وَقَالُوا قُلُوبُنَا فِي أَكِنَّةٍ مِمَّا تَدْعُونَا إِلَيْهِ وَفِي آذَانِنَا وَقْرٌ وَمِنْ بَيْنِنَا وَبَيْنِكَ حِجَابٌ فَاعْمَلْ إِنَّنَا عَامِلُونَ ﴿۵﴾
حا میم ﴿۱﴾
نازل شدن است از جانب بیحد مهربان رحم کننده ﴿۲﴾
کتابی است جدا جدا بیان کرده شده آیاتهای آن قرآن است به زبان عربی برای قومی که میدانند ﴿۳﴾
مژده دهنده و ترساننده پس روی گردانیدند اکثر ایشان پس ایشان نمی شنوند ﴿۴﴾
و می گویند دلهای ما در پرده ها است از آنچه میخوانی ما را بسوی آن و در گوشهای ما گرانی است و میان ما و میان تو حجابی است پس بکن کار خود را هرآئينه ما کنندگان کار خودیم ﴿۵﴾
ربط: این سوره با سوره پیش به بسیار طریقه ها است طریقه اول این است که در سوره پیش رد بر شرک فی الدعاء بود در این سوره دفع سه اوهام منکرین است ، دوم اینکه در سوره مؤمن نه صفت نازل کننده قرآن بود که اللّه تعالٰی است در این سوره نه احوال منزَّل (قرآن) است - طریقه سوم اینکه که در آن یک نمونه تخویف دنیوی بود در این سوره دو نمونه را ذکر میکند -
دعویٰ این سوره: اثبات توحید به دفع سه شبهات است - و با هشت دلیل عقلی و با رد به اقسام شرک (شرک فی العبادت و فی الدعا و فی العلم) و با پانزده آسماء الٰهیه - و با بسیار زجرها و تخویف دنیویه و اخرویه -
خلاصه سوره این است:
که این سوره به سه باب تقسیم است - باب اول الی (۲۴) است در این اول ترغیب به قرآن است به ذکر نه حالات قرآن و زجر است بر اعراض از قرآن باز شبهه منکرین است و جواب آن است باز چهار دلایل عقلی است باز تخویف دنیوی با ذکر عاد و ثمود است و تخویف اخروی تفصیلی است -
[۱] این نام قرآن یا نام سوره است یا برای اعجاز است -
[۴،۳،۲] این ترغیب است به ذکر کردن نه احوال قرآن (فَأَعْرَضَ) این زجر است (فَهُمْ لَا يَسْمَعُونَ) این تفسیر اعراض است یا معنی اینکه از توحید اعراض میکنند از این سبب قرآن را نمی شنوند -
[۵] این سبب اعراض را ذکر میکند و این شبهه اول منکرین است حاصل شبهه این است که این مسائل شما بلندتر از دانش ما است پس برای ما بیان مکن (وَقْرٌ) کنایه از آن قصه های مشرکان و مبتدعین است که گوش های جاهلان را از شنیدن حق بسته اند (وَمِنْ بَيْنِنَا وَبَيْنِكَ حِجَابٌ) مراد از حجاب مخالفت دین است یا تفاوت جهل و علم است (فَاعْمَلْ إِنَّنَا عَامِلُونَ) یعنی به مقتضیٰ دین خویش کار کن و ما را بگذار که به همان طریقه پییشین عمل کنیم یا تو در مقابله ما کوشش کن و ما در مقابله تو کوشش میکنیم -