إِلَيْهِ يُرَدُّ ۱۱۸۴ الزخرف
حم ﴿۱﴾ وَالْكِتَابِ الْمُبِينِ ﴿۲﴾ إِنَّا جَعَلْنَاهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ ﴿۳﴾ وَإِنَّهُ فِي أُمِّ الْكِتَابِ لَدَيْنَا لَعَلِيٌّ حَكِيمٌ ﴿۴﴾
حا میم ﴿۱﴾
قسم است به کتاب بیان کنندهٔ واضح ﴿۲﴾
(گواهی میدهد) که هرآئينه ما فرستادیم این قرآن را عربی زبان تا شما از عقل کار گیرید ﴿۳﴾
و به تحقیق این در اصل کتابها است نزد ما است البته بلند تر است باحکمت است ﴿۴﴾
ربط: این سوره با سوره شوریٰ از چندین وجوه است وجه اولی این است که در آن سوره امر بود به تحکیم قرآن که آن حجت مؤحدین است حالا در این سوره تردید است به حجت های مشرکان - وجه دوم این است که در پیش رد بود بر بعضی شبهات مشرکان حالا در این سوره رد است به شبهه مشهور آنها که آن شفاعت شرکیه قهریه است -
دعویٰ این سوره: رد کردن برحجت مشرکان است یک حجت آن مشیت اللّه تعالٰی به شرک است و حجت دوم عقیده شفاعت شرکیه است و حجت سوم اتباع آباء (اجداد) است در (۸۶،۲۲،۲۰) و با این رد است بر اقسام شرک شرک فی العبادة و فی الدعا وفی التصرف و بر عقیده اتخاذالولد به سه دلایل نقلیه و هشت دلایل عقلیه -
خلاصه سوره:
این است که این سوره تقسیم به سه باب است باب اول تا (۳۶) است در این ذکر صدق قرآن است به نه طریقه باز زجر و تخویف دنیوی است - باز چهار دلایل عقلی است باز زجر بر مشرکین بالملائکة است و به دو دلایل آنها و دلیل نقلی از ابراهیم علیه السلام است و باز دو زجر است و تزهید فی الدنیا را ذکر میکند -
[۲،۱] در این قسم را بر قرآن ذکر میکند برای فایده پیش کردن شهادت و تفصیل آن در ابتداء سوره یٰس گذشته است -
[۳] این جواب قسم است حاصل این است که وضاحت قرآن در اعلی مرتبه است شاهد است که این کتاب اللّه تعالٰی است کتاب بنده نیست و همچنین کتاب فهمیدگی هر صاحب عقل است (سوال) معنی ظاهری جعلنا آفریدن است پس از این اشکار شد که قرآن مخلوق است و حال اینکه قرآن غیر مخلوق صفت اللّه تعالٰی است و این مذهب حق است؟ (جواب) اول این است که در اینجا مقصد توصیف قرآن به عربیت است برای ترغیب مخاطبین عرب و جعل به معنی تسییر است یعنی قرآن را در لغت عربیه فرستاده است - جواب دوم، قرطبی گفته است که جعلنا به معنی سَمَّینا (نام نیز نهاده است) و صفنا (صفت نیز داده است) و انزلناه و بیّناه (نازل کردیم و بیان کردیم) است و به معنی انزلناه بهتر است از سببی که در قرآن با این لفظ بسیار ذکر است - وآن جوابی را که امام رازی و شربینی وغیرهما ذکر کرده اند که مراد از آن کلام لفظی است و او مخلوق است این قول غلط است از سببی که تقسیم کلام به لفظی و نفسی بدعت است و دلایل اشکار قرآن کریم است که قرآن مسموع و مقروء متلو کلام اللّه است و این را مذهب امام ابوحنیفه ذکر کرده است در شرح اکبر و به تفصیل در شرح عقیدة الطحاویه در ص (۱۸۸) و امام ذهبی در کتاب العلوللعلی الغفار مناظره امام ابویوسف را با امام ابوحنیفه رحمهما اللّّه تعالٰی ذکر کرده است که امام صاحب به قول ابویوسف رجوع کرد و میگفت هرکه میگوید قرآن مخلوق است او کافر است -
[۴] این نیز صفات قرآن است برای ترغیب و تصدیق دادن (وَإِنَّهُ فِي أُمِّ الْكِتَابِ) این دلیل است که این قرآن به این ترتیب خاص در لوح محفوظ به ترتیب اصلی است بلی در نازل کردن ترتیب به سبب واقعات به طریقه دیگر است -